Οι Στωικοί και ο ένας Θεός.

Ο συγγραφεύς του 3ου αι. μ.Χ. Διογένης Λαέρτιος,αφού ολοκληρώνει την παρουσίαση του βίου και της διδασκαλίας του θεμελιωτή της στωικής φιλοσοφίας Ζήνωνος του Κιτιέως(από το Κίτιον της Κύπρου),κατατοπίζει τον αναγνώστη του ως προς τις βασικές συνιστώσες της ευρύτερης στωικής κοσμοθεωρίας.Μεταξύ άλλων,μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ακόλουθο χωρίο:

«Θεόν δ’είναι ζώον αθάνατον,λογικόν,τέλειον ή νοερόν εν ευδαιμονία,κακού παντός ανεπίδεκτον,προνοητικόν κόσμου τε και των εν κόσμω•μη είναι μέντοι ανθρωπόμορφον.είναι δε τον μεν δημιουργόν των όλων και ώσπερ πατέρα πάντων κοινώς τε και το μέρος αυτού το διήκον διά πάντων,ο πολλαίς προσηγορίαις προσονομάζεται κατά τας δυνάμεις.Δία μεν γαρ φασι δι’ον τα πάντα,Ζήνα δε καλούσι παρ’όσον του ζην αίτιός εστιν ή διά του ζην κεχώρηκεν,Αθηνάν δε κατά την εις αιθέρα διάτασιν του ηγεμονικού αυτού,Ήραν δε κατά την εις αέρα,και Ήφαιστον κατά την εις το τεχνικόν πυρ,και Ποσειδώνα κατά την εις το υγρόν,και Δήμητραν κατά την εις γην•ομοίως δε και τας άλλας προσηγορίας εχόμενοί τινος οικειότητος απέδοσαν».

(Ο θεός είναι ζωντανός,αθάνατος,λογικός και τέλειος ή νοερός στην ευδαιμονία.Δεν επιδέχεται κανένα κακό και φροντίζει τον κόσμο και όσα βρίσκονται μέσα σ’αυτόν.Δεν είναι ανθρωπόμορφος.Είναι δημιουργός του σύμπαντος και σαν πατέρας φροντίζει τα πάντα από κοινού και το καθένα χωριστά.Τού αποδίδονται πολλά ονόματα ανάλογα με τις ιδιότητές του.Τον ονομάζουν Δία,γιατί τα πάντα υπάρχουν «διά αυτού»,Ζήνα επειδή είναι αίτιος της ζωής ή συντηρεί την ζωή,Αθηνά επειδή το ηγεμονικό του μέρος εκτείνεται μέχρι τον αιθέρα,Ήρα επειδή εκτείνεται στον αέρα,Ήφαιστο επειδή εκτείνεται στην τεχνική φωτιά,Ποσειδώνα επειδή εκτείνεται στο υγρό και Δήμητρα επειδή εκτείνεται στη γη.Με παρόμοιο τρόπο τού αποδόθηκαν και οι άλλες προσωνυμίες σύμφωνα με κάποια από τις ιδιότητές του).








(Πηγή:«Ζήνων» από το «Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγή» του Διογένη Λαερτίου).

Ρήσεις του Διογένους.

α.«Σπουδαιολογουμένω ποτέ ως ουδείς προσήει,επέβαλε τερετίζειν•αθροισθέντων δε,ωνείδισεν ως επί μεν τους φληνάφους αφικνουμένων σπουδαίως,επί δε τα σπουδαία βραδυνόντων ολιγώρως».
(Κάποτε που μιλούσε για σπουδαία θέματα,επειδή κανείς δεν πήγαινε να τον ακούσει,άρχισε να μιμείται την φωνή του τζιτζικιού.Μαζεύτηκαν τότε πολλοί και τους κατηγόρησε ότι για τις ανοησίες δείχνουν ενδιαφέρον,ενώ για τα σπουδαία αδιαφορούν).


β.«Κατεγίνωσκε δε και των επαινούντων μεν τους δικαίους,ότι χρημάτων επάνω είεν,ζηλούντων δε τους πολυχρημάτους».
(Κατέκρινε και αυτούς που επαινούσαν τους δικαίους,επειδή είναι υπεράνω χρημάτων,ενώ συγχρόνως ζήλευαν τους πλουσίους).


γ.«Θαυμάζειν τ’έφη ει χύτραν μεν και λοπάδα ωνούμενοι κομπούμεν•άνθρωπον δε μόνη τη όψει αρκείσθαι».
(Απορεί,είπε,που,όταν πρόκειται να αγοράσουμε χύτρα ή γαβάθα,το κάνουμε θέμα,ενώ,όταν πρόκειται για άνθρωπο,αρκούμαστε στην εξωτερική εμφάνιση).


δ.«Ένθα και πυνθανομένου του Ξενιάδου πώς αυτόν θάψειεν,έφη,«επί πρόσωπον» •του δ’ερομένου «διά τί;» «ότι μετ’ολίγον»,είπε,«μέλλει τα κάτω αναστρέφεσθαι»
(Όταν τον είχε ρωτήσει ο Ξενιάδης,πώς θα ήθελε να τον θάψουν,τού απάντησε:«Με το πρόσωπο προς τα κάτω».«Γιατί;»«Επειδή σύντομα θα’ρθουν τα πάνω κάτω»).


ε.«Εν Μεγάροις ιδών τα μεν πρόβατα τοις δέρμασιν εσκεπασμένα,τους δε παίδας αυτών γυμνούς,έφη,«λυσιτελέστερον εστί Μεγαρέως είναι κριόν ή υιόν».
(Όταν είδε στα Μέγαρα τα πρόβατα σκεπασμένα με δέρματα και τα παιδιά γυμνά,είπε:«Στα Μέγαρα συμφέρει καλύτερα να είσαι κριάρι παρά παιδί»).


στ.«Θεασάμενος ποτέ τους ιερομνήμονας των ταμιών τινα φιάλην υφηρημένον άγοντας έφη,«οι μεγάλοι κλέπται τον μικρόν άγουσι».
(Όταν είδε κάποτε τους υπεύθυνους της περιουσίας ενός ιερού να οδηγούν στη φυλακή κάποιον που είχε κλέψει μια φιάλη,είπε:«οι μεγάλοι κλέφτες οδηγούν τον μικρό»).


ζ.«Και πάλιν ειπόντος τινός,«Σινωπείς σου φυγήν κατέγνωσαν»,«εγώ δε γε»,είπεν,«εκείνων μονήν».
(Κι όταν πάλι κάποιος τού είπε:«οι Σινωπείς σε καταδίκασαν σε εξορία»,απάντησε:«Και εγώ εκείνους τους καταδίκασα να μείνουν στον τόπο τους»).


η.«Ερωτηθείς διά τι το χρυσίον χλωρόν εστίν,έφη,«ότι πολλούς έχει τους επιβουλεύοντας».
(‘Όταν τον ρώτησαν,γιατί το χρυσάφι έχει χρώμα κιτρινωπό,είπε:«Επειδή έχει πολλούς που το επιβουλεύονται»).


θ.«Προς τον ειπόντα,«πολλοί σου καταγελώσιν»,«αλλ’εγώ»,έφη,«ου καταγελώμαι».
(Σ’αυτόν που τού είπε:«Πολλοί σε κοροϊδεύουν»,απάντησε:«Εγώ,όμως,δεν κοροϊδεύομαι»).


ι.«Ερωτηθείς διά τι προσαίταις μεν επιδιδόασι,φιλοσόφοις δε ου,έφη,«ότι χωλοί μεν και τυφλοί γενέσθαι ελπίζουσι,φιλοσοφήσαι δ’ουδέποτε»
(Όταν ρωτήθηκε,γιατί οι άνθρωποι ελεούν τους ζητιάνους,όχι,όμως,τους φιλοσόφους,είπε:«Γιατί κουτσοί και τυφλοί υπάρχει περίπτωση να γίνουν,φιλόσοφοι,όμως,αποκλείεται»).


κ.«Αναξιμένει τω ρήτοριπαχεί όντι προελθών,«επίδος και ημίν»,έφη,«τοις πτωχοίς της γαστρός•και γαρ αυτός κουφισθήση και ημάς ωφελήσεις».
(Πήγε στον ρήτορα Αναξιμένη που ήταν χοντρός και τού είπε:«Δώσε και σε μας τους φτωχούς λίγη από την κοιλιά σου•και εσύ θα ξαλαφρώσεις και εμάς θα ωφελήσεις»).


λ.«Θαυμάζοντος τινος τα εν Σαμοθράκη αναθήματα,έφη,«πολλώ αν είη πλείω ει και οι μη σωθέντες ανετίθεσαν».
(Σε κάποιον που θαύμαζε τα αφιερώματα στη Σαμοθράκη είπε:«Θα ήταν πολύ περισσότερα,αν έστελναν αφιερώματα και αυτοί που δεν σώθηκαν»).


μ.«Τους ασώτους είπε παραπλησίους είναι συκαίς επί κρημνώ πεφυκυίαις,ων του καρπού μεν άνθρωπος ουκ απογεύεται,κόρακες δε και γύπες εσθίουσι».
(Παρομοίαζε τους ασώτους με συκιές φυτρωμένες στην άκρη γκρεμού,που τον καρπό τους δεν τον δοκιμάζουν οι άνθρωποι,αλλά τον τρώνε οι γύπες και τα κοράκια).


ν.«Ερωτηθείς τι αυτώ περιγέγονεν εκ φιλοσοφίας,έφη,«και ει μηδέν άλλο,το γουν προς πάσαν τύχην παρεσκευάσθαι».
(Όταν ρωτήθηκε,τι κέρδισε από την φιλοσοφία,είπε:«Αν μη τι άλλο,σίγουρα το να είμαι έτοιμος να αντιμετωπίσω ο,τιδήποτε μού τύχει»).


ξ.«Τους ερώντας έφη προς ηδονήν ατυχείν».
(Οι ερωτευμένοι,έλεγε,ανλούν την ηδονή από την ατυχία).


ο.«Ουδέν γε μην έλεγε το παράπαν εν τω βίω χωρίς ασκήσεως κατορθούσθαι,δυνατήν δε ταύτην παν εκνικήσαι.δέον ουν αντί των αχρήστων πόνων τους κατά φύσιν ελομένους ζην ευδαιμόνως».
(Χωρίς εξάσκηση,έλεγε,τίποτε δεν μπορούμε να καταφέρουμε,ενώ με την αξάσκηση μπορεί να ξεπερασθεί κάθε εμπόδιο.Πρέπει,λοιπόν,να επιλέγουμε όχι τους άχρηστους κόπους,αλλά αυτούς που επιβάλλει η φύση,για να ζούμε ευτυχισμένα).


π.«Θεασάμενος υιόν εταίρας λίθον εις όχλον βάλλοντα,«πρόσεχε»,έφη,«μη τον πατέρα πλήξης».
(Στον γιο μιας εταίρας που έριχνε πέτρες στο πλήθος,είπε:«Πρόσεχε,μήπως χτυπήσεις τον πατέρα σου»).


ρ.«Ειπόντος τινος αυτώ,«επίταττε ημίν,Διόγενες»,απαγαγών αυτόν ημιωβολίου τυρόν εδίδου φέρειν•αρνησαμένου δε,«την σην»,έφη,«και εμήν φιλίαν ημιωβολίου τυρίδιον διαλέλυκε».
(Κάποιος τού είπε:«Διογένη,πες μας,τι να κάνουμε»,τότε ο Διογένης τού έδωσε να κρατά ένα κομμάτι τυρί αξίας μισού οβολού.Επειδή ο άλλος αρνήθηκε,τού είπε:«Η φιλία μας διαλύθηκε από ένα κομματάκι τυρί»).






(Πηγή:«Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγή» του Διογένη Λαερτίου).

Οι άδικες επιθέσεις των άλλων μας κάνουν καλύτερους!

«Τοις δε των Αθηναίων δημαγωγοίς έφη χάριν έχειν,ότι λοιδορούντες αυτόν βελτίονα ποιούσι και τω λόγω και τω ήθει•«πειρώμαι γαρ αυτούς άμα και τοις λόγοις και τοις έργοις ψευδομένους ελέγχειν».


(Είπε [ο Φίλιππος,ο πατέρας του Μεγ.Αλεξάνδρου] ότι χρωστάει ευγνωμοσύνη στους πολιτικούς των Αθηναίων,γιατί,κατηγορώντας τον,τον κάνουν καλύτερο και στον λόγο και στον χαρακτήρα.«Προσπαθώ,δηλαδή,και με τα λόγια μου και με τα έργα μου να αποδείξω ότι ψεύδονται»).






(Πηγή:«Βασιλέων αποφθέγματα και στρατηγών» του Πλουτάρχου).

Πώς πρέπει να φερόμαστε στους γονείς μας,κατά τον Πλάτωνα.

«…Νομίζειν δε,α κέκτηται και έχει,πάντα είναι των γεννησάντων και θρεψαμένων προς το παρέχειν αυτά εις υπηρεσίαν εκείνοις κατά δύναμιν πάσαν,αρχόμενον από της ουσίας,δεύτερα τα του σώματος,τρίτα τα της ψυχής,αποτίνοντα δανείσματα επιμελείας τε και υπερπονούντων ωδίνας παλαιάς επί νέοις δανεισθείσας,αποδιδόντα δε παλαιοίς εν τω γήρα σφόδρα κεχρημένοις.παρά δε πάντα τον βίον έχειν τε και εσχηκέναι χρη προς αυτού γονέας ευφημίαν διαφερόντως,διότι κούφων και πτηνών λόγων βαρυτάτη ζημία-πάσι γαρ επίσκοπος τοις περί τα τοιαύτα ετάχθη Δίκης Νέμεσις άγγελος-θυμουμένοις τε ουν υπείκειν δει και αποπιμπλάσι τον θυμόν,εάντ’εν λόγοις εάντ’εν έργοις δρώσιν το τοιούτον,συγγιγνώσκοντα,ως εικότως μάλιστα πατήρ υεί δοξάζων αδικείσθαι θυμοίτ’αν διαφερόντως.τελευτησάντων δε γονέων ταφή μεν η σωφρονεστάτη καλλίστη,μήτε υπεραίροντα των ειθισμένων όγκων μήτ’ελλείποντα ων οι προπάτορες τους εαυτών γεννητάς ετίθεσαν,τας τε αυ κατ’ενιαυτόν των ήδη τέλος εχόντων ωσαύτως επιμελείας τας κόσμον φερούσας αποδιδόναι•τω δε μη παραλείπειν μνήμην ενδελεχή παρεχόμενον,τούτω μάλιστ’αεί πρεσβεύειν,δαπάνης τε της διδομένης υπό τύχης το μέτριον τοις κεκμηκόσιν νέμοντα.ταύτ’αν ποιούντες και κατά ταύτα ζώντες εκάστοτε έκαστοι την αξίαν αν παρά θεών και όσοι κρείττονες ημών κομιζοίμεθα,εν ελπίσιν αγαθαίς διάγοντες το πλείστον του βίου».


(Πρέπει [ο ευσεβής] να θεωρεί ότι όλα,όσα απέκτησε και διαθέτει,τα χρωστά σ’εκείνους που τον γέννησαν και τον μεγάλωσαν,ώστε να τα χρησιμοποιεί πρόθυμα για την εξυπηρέτησή τους.Πρέπει να τους βοηθά με την περιουσία του,με την σωματική του δύναμη και με όλη την δύναμη της ψυχής του.Έτσι ξεπληρώνει τις φροντίδες και τους κόπους που κατέβαλαν γι’αυτόν,το δάνειο,δηλαδή,που τού έδωσαν,όταν ήταν νέος,το οποίο έχουν μεγάλη ανάγκη στα γεράματά τους.Σε όλη του τη ζωή ο άνθρωπος οφείλει να μιλά με σεβασμό στους γονείς του,γιατί τα άστοχα και επιπόλαια λόγια τιμωρούνται αυστηρά.Όλες οι πράξεις μας παρακολουθούνται από την Νέμεση,την αγγελιαφόρο της Δίκης.Αν οι γονείς οργισθούν,ο νέος πρέπει να υποχωρεί και να τους αφήνει να ξεσπούν με λόγια ή με έργα,χωρίς να τούς κρατά κακία•πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι είναι φυσικό να θυμώνει ένας πατέρας,όταν πιστεύει ότι το παιδί του τον αδικεί.Κι όταν πεθάνουν οι γονείς μας,πρέπει να τούς κάνουμε την κατάλληλη κηδεία και τα μνημόσυνα που απαιτεί η συνήθεια,χωρίς να ξεπερνάμε τα όρια,αλλά και χωρίς να υστερούμε σε όσα έφτιαχναν οι πρόγονοί μας για τους δικούς τους γονείς.Κάθε χρόνο οφείλουμε να τιμάμε την διαιώνιση της μνήμης τους και να τούς προσφέρουμε το μερίδιο που τούς ανήκει από τα αγαθά που διαθέτουμε.Αν το κάνουμε αυτό και ζήσουμε σύμφωνα με τους κανόνες που αναφέραμε,καθένας θα πάρει την αμοιβή που τού αξίζει απ’τους θεούς κι από τους δαίμονες,έτσι ώστε να περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ευτυχισμένος).






(Πηγή:«Νόμοι» του Πλάτωνος).

Η ζωή μας...μια ζαριά!

«…Για μας τα ντόρτια και οι διπλές και γι’άλλους οι εξάρες…».

Σε αυτόν τον ευφάνταστο στίχο η λαΐκή Μούσα έχει συμπυκνώσει το απρόβλεπτο και άγνωστο της ανθρώπινης μοίρας,τις διακυμάνσεις και τους κλυδωνισμούς της.Η ζωή δεν είναι παρά ένα ζάρι,που ποτέ κανείς δεν γνωρίζει τι θα δείξει.Πόσο σύγχρονο είναι,όμως,αυτό το μοτίβο;Ο Ιωάννης Στοβαίος μάς διασώζει μία πολύ ενδιαφέρουσα ρήση του Σωκράτη,που ίσως απηχεί και την στωική αντίληψη για την στάση του ανθρώπου έναντι της ζωής:


«Πεττεία τινί έοικεν ο βίος,και δει ώσπερ ψήφον τινά τίθεσθαι το συμβαίνον.ου γαρ έστιν άνωθεν βαλείν ουδέ αναθέσθαι την ψήφον».

(Η ζωή μοιάζει με κάποιο παιχνίδι με ζάρια•και πρέπει κάποιος,ό,τι τού συμβαίνει,να το λογαριάζει σαν ζαριά•διότι δεν είναι δυνατόν να ξαναρίξει και να ξαναβάλει σε διαφορετική θέση τα ζάρια).





(Πηγή:«Παρηγορικά» από το «Ανθολόγιον» του Ιωάννη Στοβαίου).