Η ευθύνη του ηγέτη στις δύσκολες στιγμές

Σόλωνος Εξηκεστίδου Αθηναίος έφη:
«Εύθυναν ετέρους αξιών διδόναι και αυτός ύπεχε»
(Όταν ζητάς απ’τους άλλους να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους,να τις αναλαμβάνεις και εσύ ο ίδιος)


(Πηγή:ΣΤΟΒ.ΙΙΙ 1,172 Δημητρίου Φαληρέως «Των επτά σοφών αποφθέγματα»).

Τα εμπόδια στη ζωή μας και η αρετή

Εκ της Ιαμβλίχου επιστολής προς Μακεδόνιον περί ειμαρμένης:
«Και μην τα γε εναντία είναι δοκούντα γυμνάζει και συνέχει και συναύξει την αρετήν και ουχ οίον εστι χωρίς αυτών καλούς καγαθούς γίγνεσθαι»

(Ακόμη,όσα θεωρούνται ότι είναι αντίθετα[ενν. στην αρετή],γυμνάζουν,συγκρατούν και συναυξάνουν την αρετή και δεν είναι δυνατόν χωρίς αυτά να γίνουν οι άνθρωποι ενάρετοι).

Οι δύο μεγάλοι τύραννοι του ανθρώπου

«…τον των ανθρώπων βίον υπό δυοίν τούτοιν μεγίστοιν τυραννούμενον͵ελπίδος και φόβου͵και ότι ο τούτων εκατέρω εις δέον χρήσασθαι δυνάμενος τάχιστα πλουτήσειεν αν· αμφοτέροις γαρ͵τω τε δεδιότι και τω ελπίζοντι͵εώρων την πρόγνωσιν αναγκαιοτάτην τε και ποθεινοτάτην ούσαν͵ και Δελφούς ούτω πάλαι πλουτήσαι και αοιδίμους γενέσθαι και Δήλον και Κλάρον και Βραγχίδας͵ των ανθρώπων αεί δι’ους προείπον τυράννους͵ και την ελπίδα και τον φόβον͵ φοιτώντων εις τα ιερά και προμαθείν τα μέλλοντα δεομένων͵και δι’αυτό εκατόμβας θυόντων και χρυσάς πλίνθους ανατιθέντων»

(…τους ανθρώπους διευθύνουν αυτοί οι δύο μέγιστοι τύραννοι, η ελπίδα και ο φόβος,και ότι ο δυνάµενος να επωφεληθή τούτους καταλλήλως ταχύτατα θα πλουτήσει• διότι έβλεπαν ότι και στους δύο, και στον φοβούµενο και στον ελπίζοντα, η πρόγνωση είναι πάρα πολύ αναγκαία και επιθυµητή• και έτσι από παλιά πλούτησαν και έγιναν περίφηµοι οι Δελφοί, η Δήλος, η Κλάρος και οι Βραγχίδες, καθώς οι άνθρωποι αναγκάζονται πάντοτε από τους προειρηµένους τυράννους, την ελπίδα και τον φόβο, να συχνάζουν στα µαντεία και να ζητούν να µάθουν τα µέλλοντα και προς τούτο να προσφέρουν εκατόµβες και ν’ αφιερώνουν χρυσές πλίνθους).



(Πηγή:Από το έργο «Αλέξανδρος ή Ψευδομάντις» του Λουκιανού).

Σημεία συνάντησης μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού.

1.ΠΛΑΤ. Νόμ. IV 715e:
«Ο μεν δη θεός,ώσπερ και ο παλαιός λόγος,αρχήν τε και τελευτήν και μέσα των όντων απάντων έχων…»
(Ο θεός,σύμφωνα με την παράδοση,που έχει στα χέρια του την αρχή,το τέλος και το μέσο όλων ανεξαιρέτων των πραγμάτων…).

Αποκάλυψις του Ιωάννου Κεφάλ.Α8:
«Εγώ ειμί το Α και το Ω,λέγει Κύριος ο Θεός,ο ων και ο ην και ο ερχόμενος…»
(Εγώ είμαι το Α και το Ω,λέγει ο Κύριος ο Θεός,αυτός που υπάρχει,που υπήρχε και θα υπάρχει στο μέλλον…)



2. ΠΛΑΤ. Νόμ. IV 715e:
«…ο δε τις εξαρθείς υπό μεγαλαυχίας,ή χρήμασιν επαιρόμενος ή τιμαίς,ή και σώματος ευμορφίαι άμα νεότητι και ανοίαι φλέγεται την ψυχήν μεθ’ ύβρεως…,καταλείπεται έρημος θεού…»
(…ενώ όποιος είναι αλαζόνας και καυχιέται για τα χρήματα ή τις τιμές ή την σωματική του ομορφιά συγχρόνως με τα νιάτα του και την απερισκεψία του,φλέγεται η ψυχή του απ’την υπεροψία…αυτός εγκαταλείπεται από τον θεό…)

Ρήση του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου:
«Η υπερηφάνεια είναι άρνηση του Θεού, εφεύρεση των δαιμόνων, μητέρα της κατάκρισης, απόγονος των επαίνων, απόδειξη ακαρπίας, φυγάδευση της βοήθειας του Θεού και πρόδρομος της παραφροσύνης»
Ρήση του Αγίου Σιλουανού:
«Ο εγωισμός και η αλαζονεία είναι άρνηση του Θεού, εκούσια απομάκρυνση από τον Θεό».



3.ΑΛΚΑΙΟΣ απ. 80 Diehl:
«…παρά μοίραν Δίος ουδέ τρί<χες έρρυεν>
(…αν δεν το θελήσει ο Δίας,ούτε οι τρίχες μας δεν πέφτουν)

Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο,Κεφάλ. Ι’30,31:
«υμών δε και αι τρίχες της κεφαλής πάσαι ηριθμηθέναι εισί.μη ουν φοβηθήτε…»
(Ακόμα και οι τρίχες της κεφαλής σας,όλες έχουν αριθμηθεί.Μη φοβηθήτε,λοιπόν,ποτέ…)


4.Η εικόνα του συμποσίου ή του δείπνου μεταξύ των αρίστων στην μεταθανάτια ζωή:
ΠΛΑΤ.Πολιτ.Β',363c:
«...εις Άιδου γαρ αγαγόντες τω λόγω και κατακλίναντες και συμπόσιον των οσίων κατασκευάσαντες εστεφανωμένους ποιούσιν τον άπαντα χρόνον ήδη διάγειν μεθύοντας...»
(Γιατί στα ποιήματά τους-ενν.ο Ησίοδος και ο Όμηρος-παρουσιάζουν τους δίκαιους να ξαπλώνουν και να κάνουν συμπόσιο των ευσεβών στεφανωμένοι και να περνούν πια ολόκληρη την ζωή τους μεθώντας)

Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον,Κεφάλαιο ΚΒ',Η παραβολή των βασιλικών γάμων:
«...ωμοιώθη η βασιλεία των ουρανών ανθρώπω βασιλεί,όστις εποίησε γάμους τω υιώ αυτού...απέστειλεν άλλους δούλους λέγων·είπατε τοις κεκλημένοις·ιδού το άριστόν μου ητοίμασα...πολλοί γάρ εισι κλητοί,ολίγοι δέ εκλεκτοί»
(Η βασιλεία των ουρανών μοιάζει με άνθρωπο βασιλιά,ο οποίος έκανε γάμο για τον γιο του...έστειλε άλλους δούλους λέγοντας·πείτε στους καλεσμένους·ιδού ετοίμασα το μεσημεριανό μου τραπέζι...διότι πολλοί είναι οι καλεσμένοι στη Βασιλεία των Ουρανών,αλλά λίγοι οι εκλεκτοί[ενν.που θα εισέλθουν σ'αυτή]).


5.ΑΡΙΣΤΟΚΡΙΤ.ΜΑΝΙΧ.Θεοσοφία[σελ.116.Brinkmann Rhein.Mus.51(1896)]:
«Ότι εν πολλοίς Φάνητα φερωνύμως ο Ορφεύς προσαγορεύει τον μονογενή,τον υιόν του θεού…».
(Ο Ορφεύς σε πολλά σημεία αποκαλεί ενδεικτικά τον Φάνη μονογενή,τον υιό του θεού…)

Το Σύμβολο της Πίστεως:
«Πιστεύω εις ένα Θεόν,Πατέρα,Παντοκράτορα,ποιητήν ουρανού και γης,ορατών τε πάντων και αοράτων και εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν,τον υιόν του Θεού τον Μονογενή…»
(Πιστεύω σε ένα Θεό,Πατέρα,Παντοκράτορα,δημιουργό του ουρανού και της γης,των ορατών και των αοράτων και σε έναν Κύριο Ιησού Χριστό,τον Υιό του Θεού τον Μονογενή…)


6.Αναφορά στο Τρισυπόστατο του Θεού:
ΙΩΑΝ.ΜΑΛΑΛ.Χρονογρ.(σελ.74 Dindorf):
«…Μήτις,Φάνης,Ερικεπαίον∙όπερ ερμηνεύεται τη κοινή γλώσση βουλή,φως,ζωοδοτήρ∙ειπών εν τη αυτού εκθέσει τας αυτάς τρεις θείας των ονομάτων δυνάμεις μίαν είναι δύναμιν και κράτος του μόνου θεού,ον ουδείς ορά,ήστινος δυνάμεως ουδείς δύναται γνώναι ιδέαν ή φύσιν∙εξ αυτής δε της δυνάμεως τα πάντα γεγενήσθαι…»
(Μήτις,Φάνης,Ηρικεπαίος∙αυτό ερμηνεύεται στην κοινή γλώσσα ως φρόνηση,φως,ζωοδότης∙αφού είπε[ενν.ο Ορφεύς] στην αφήγησή του ότι αυτές οι τρεις θεϊκές δυνάμεις των ονομάτων είναι μία δύναμη και το κράτος του μοναδικού θεού,τον οποίον κανείς δεν βλέπει,δύναμη,της οποίας κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει την μορφή ή την φύση∙κι ότι τα πάντα έχουν γεννηθεί από αυτή την δύναμη…)

Μέθοδοι προβολής των επιχειρημάτων μας σε μία συζήτηση.

«Αυξήσεις δε και ταπεινώσεις [και] συλλήβδην άπαντα τα τοιαύτα τόνδε τον τρόπον μετιών,πρώτον μεν αποφαίνων,ώσπερ αρτίως μετήλθον,υπό τουτουί πολλά γεγενημένα ή κακά ή αγαθά.εις μεν ουν τρόπος της αυξήσεως ούτος,δεύτερος δε κεκριμένον μέγα φέρειν,αν μεν επαινής,αγαθόν,αν δε ψέγης,κακόν,είτα παριστάναι το υπό σου λεγόμενον και παραβάλλειν προς άλληλα,του μεν υπό σαυτού λεγομένου τα μέγιστα διεξιόντα,του δε ετέρου τα ελάχιστα,και ούτω μέγα φανείται.τρίτος δε προς το υπό σαυτού λεγόμενον αντιπαραβάλλειν τουλάχιστον των υπό την αυτήν ιδέαν πιπτόντων∙φανείται γαρ ούτω το υπό σου λεγόμενον μείζον,ώσπερ οι μέτριοι τα μεγέθη φαίνονται μείζους,όταν προς βραχυτέρους παραστώσιν.έσται δε και ώδε πάντως αύξειν∙ει κέκριται μέγα αγαθόν [τούτο],τούτω [τι] εναντίον εάν λέγης,μέγα κακόν φανείται.ωσαύτως δε ει νομίζεται μέγα κακόν,εάν τούτω εναντίον λέγης,μέγα αγαθόν φανείται.έστι δε και ώδε μεγάλα ποιείν τα αγαθά ή τα κακά,εάν αποφαίνης αυτόν [πράξαντα] εκ διανοίας,συμβιβάζων ως εκ πολλού προενόησεν,ως πολλών επεβάλλετο,ως πολύν χρόνον έπραττεν,ως ουδείς άλλος πρότερος τούτοις ενεχείρησεν,ως μετά τούτων έπραξε μεθ’ων ουδείς άλλος,ως επί τούτοις μεθ’ ους ουδείς έτερος,ως εκών,ως εκ προνοίας,ως ει πάντες τούτω ίσως ποιοίμεν,ευδαιμονοίμεν αν ή φαύλως πράττοιμεν.χρη δε και εικάζοντα συμβιβάζειν και εποικοδομούντα το έτερον ως επί το έτερον αύξειν τρόπω τοιώδε∙όστις δε των φίλων κήδεται,τούτον εικός και τους αυτού γονείς τιμάν∙όστις δε τους γονείς τιμά,ούτος και την πατρίδα την εαυτού βουλήσεται ευ ποιείν.συλλήβδην δε,εάν πολλών αίτιον αποφαίνης,εάν τε αγαθών εάν τε κακών,μεγάλα φανείται.[δει] δε και σκοπείν,πότερον μείζον φανείται το πράγμα κατά μέρη διαιρούμενον ή καθόλου λεγόμενον∙οποτέρως αν ουν μείζον η,τούτον τον τρόπον αυτό δει λέγειν».


(Όσον αφορά δε την μεγαλοποίηση και τον υποβιβασμό[ενν.των επιχειρημάτων],σε γενικές γραμμές θα βρεις όλα ανεξαιρέτως [ενν.που χρειάζεσαι],εάν ακολουθήσεις αυτήν εδώ την μέθοδο,όπως ανέπτυξα μόλις πριν,πρώτα απ’όλα δείχνοντας ότι από τον συγκεκριμένο άνθρωπο έχουν γίνει πολλά καλά ή κακά.Ένας ,λοιπόν,τρόπος μεγαλοποίησης είναι αυτός,δεύτερος να αναφέρεις κάτι που έχει κριθεί-μεγάλο αγαθό,εάν επαινείς,και μεγάλο κακό,εάν ψέγεις.Έπειτα να παρουσιάζεις αυτό που λες και να τα παραβάλλεις μεταξύ τους,μιλώντας με τα καλύτερα λόγια γι’αυτό που λες εσύ και με τα πιο ασήμαντα για το άλλο.Και έτσι θα φανεί σπουδαίο.Τρίτος τρόπος είναι να αντιπαραβάλλεις αυτό που λες με τα πιο ασήμαντα απ’όσα εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία∙γιατί έτσι θα φανεί αυτό που λες εσύ πιο σπουδαίο,όπως ακριβώς οι μέτριοι στο ύψος φαίνονται μεγαλύτεροι,εάν τύχει να σταθούν δίπλα σε πιο κοντούς.Θα μπορείς ακόμη να μεγαλοποιείς τα πράγματα σε κάθε περίπτωση με τον εξής τρόπο:εάν κάτι έχει κριθεί μεγάλο αγαθό,σε περίπτωση που αναφέρεις το αντίθετό του,θα φανεί μεγάλο κακό.Κατά τον ίδιο τρόπο,αν θεωρείται μεγάλο κακό,σε περίπτωση που αναφέρεις το αντίθετό του,θα φανεί μεγάλο καλό.Υπάρχει και ο εξής τρόπος να μεγαλοποιήσεις τα καλά ή κακά:εάν δείξεις ότι αυτός ενήργησε κατόπιν σκέψηςαποδεικνύοντας λογικά ότι το σκέφτηκε πολύ καιρό πριν,ότι πολλά σχεδίαζε να πράξει,ότι το έπραττε επί πολύ χρόνο,ότι κανείς άλλος προηγουμένως δεν επιχείρησε αυτά τα πράγματα,ότι τα έπραξε μαζί με ανθρώπους,με τους οποίους δεν είχε συμπράξει κανείς άλλος,ή μετά από ανθρώπους,μετά από τους οποίους δεν το είχε διαπράξει κανείς άλλος,ότι το έκανε με την θέλησή του,ότι το έκανε με πρόνοια,ότι,εάν όλοι κάναμε κάτι ανάλογο,θα ευτυχούσαμε ή θα δυστυχούσαμε.Πρέπει επίσης να αποδεικνύεις λογικά,βασιζόμενος σε πιθανολογήσεις,και «οικοδομώντας» περαιτέρω τον λόγο σου να μεγαλοποιήσεις τα πράγματα με τον εξής τρόπο:όποιος φροντίζει για τους φίλους του,είναι φυσικό να τιμά και τους γονείς του∙όποιος,πάλι,τιμά τους γονείς του,αυτός και την πατρίδα του θα θέλει να ευεργετήσει.Γενικά δε,αν παρουσιάσεις κάποιον υπεύθυνο για πολλά,είτε αγαθά είτε κακά,θα φανούν μεγάλα.Πρέπει,επίσης,να εξετάζεις,σε ποια από τις δύο περιπτώσεις το πράγμα θα φανεί μεγαλύτερο,αν διαιρεθεί σε μέρη ή αν αναφερθεί ως σύνολο.Με όποιον ,λοιπόν,από τους δύο τρόπους φαίνεται σπουδαιότερο,με αυτόν τον τρόπο πρέπει να το αναφέρεις).



(Πηγή:Από το εγχειρίδιο ρητορικής «Ρητορική προς Αλέξανδρον»).

Μια συμβουλή προς...εργένηδες.

«α’. Κλεόβουλος Ευαγόρου Λίνδιος έφη:
«…γαμείν εκ των ομοίων∙εάν γαρ εκ των κρειττόνων,δεσπότας,ου συγγενείς κτήσηι».

(Ο Κλεόβουλος,ο γιος του Ευαγόρου,ο Λίνδιος είπε:
Να παίρνεις γυναίκα από την ίδια κοινωνική τάξη∙γιατί,αν πάρεις από ανώτερη,θα αποκτήσεις αφέντες και όχι συγγενείς).

(Πηγή:ΣΤΟΒ. ΙΙΙ 1,172 Δημητρίου Φαληρέως Των επτά σοφών αποφθέγματα).

Η εντολή της νηστείας από τον φιλόσοφο Εμπεδοκλή.

ΠΛΟΥΤ.Περί αοργησ. 16 464 Β:
«το μεν του Εμπεδοκλέους μέγα και θείον ηγούμην το νηστεύσαι κακότητος».

(Μεγάλη και θεϊκή θεώρησα την ρήση του Εμπεδοκλέους:«νήστευε από την κακία»).

Πότε ο άνθρωπος θα γίνει φίλος με τον εαυτό του.

«…επειδή γαρ ο φίλος εστίν,ως φαμέν,όταν βουλώμεθα σφόδρα φίλον ειπείν,μία φαμέν ψυχή η εμή και η τούτου∙επεί ουν εστι της ψυχής πλείω μέρη,τότ’ έσται μία ψυχή,όταν συμφωνώσι προς άλληλα ο τε λόγος και τα πάθη [ούτω γαρ μία έσται]∙ώστε μιας γενομένης έσται προς αυτόν φιλία.Αύτη δ’ έσται η προς αυτόν φιλία εν τω σπουδαίω∙τούτω γαρ μόνω τα της ψυχής ευ έχουσιν μέρη προς άλληλα τω μη διαφέρεσθαι,επει ο γε φαύλος ουδέποτ’ εστίν αυτός αυτώ φίλος,μάχεται γαρ αεί εαυτώ».

(Επειδή,όπως λέμε,ο φίλος είναι ,όταν θέλουμε να ομιλήσουμε για πολύ καλό φίλο,εκείνος που έχει μία ψυχή με εμάς∙αφού,λοιπόν,η ψυχή έχει περισσότερα του ενός μέρη,τότε θα υπάρξει μια ψυχή,όταν ομονοούν μεταξύ τους η λογική και τα πάθη [γιατί έτσι θα γίνει μία][*σημ.:θεμελιώδης αρχή της αριστοτέλειας φιλοσοφίας για την ψυχή είναι ότι η τελευταία αποτελείται,καταρχήν,από δύο μέρη,το λογικόν και το άλογον∙στο άλογον μέρος της ψυχής βρίσκονται τα πάθη,στα οποία αναφέρεται ο συγγραφέας εδώ)∙ώστε,αν γίνει μία η ψυχή,θα υπάρξει φιλία προς τον εαυτό μας.Αυτή δε η φιλία προς τον εαυτό μας θα πραγματωθεί στον σπουδαίο άνθρωπο∙γιατί μόνο σ’ αυτόν τα μέρη της ψυχής έχουν καλές διαθέσεις αμοιβαία,ώστε να μη διαφέρουν,επειδή βεβαίως ο φαύλος ουδέποτε είναι φίλος με τον εαυτό του και πάντα τον αντιμάχεται).





(Πηγή:«Ηθικά Μεγάλα Β’»,μία σύνοψη όλων των αριστοτελικών παραδόσεων).