Αρχαίες ελληνικές παροιμίες.

Πολλές από τις αρχαίες ελληνικές παροιμίες έχουν διασωθεί ως τις μέρες μας ως επιβιώματα και είναι έξοχες από αισθητικής απόψεως.Είναι δε αξιοθαύμαστο γεγονός ότι τις ακούμε να βγαίνουν και από τα χείλη αγραμμάτων χωρικών της πατρίδας μας,γεγονός που,σε συνδυασμό με το ότι οι λεκτικοί αυτοί τύποι δεν διδάσκονται στο σχολείο,αλλά μεταδίδονται από στόμα σε στόμα επί σειρά αιώνων,καταδεικνύει την διαχρονική ενότητα της ελληνικής γλώσσας και την αδιατάρακτη συνέχεια της ελληνικής φυλής.Παρατίθενται κάποιες χαρακτηριστικές παροιμίες:

1.«Αεί κολοιός ποτέ κολοιόν ιζάνει:Επί των τοις ομοίοις προσομιλούντων.Συνδυαστικά γαρ και συναγελαστικά τα ζώα».
(Πάντα ο κολοιός κάθεται μαζί με τον κολοιό.Γι’αυτούς που συναναστρέφονται τους ομοίους τους.Γιατί τα ζώα συναγελάζονται και έρχονται σε επαφή).

2.«Αεί τα πέρυσι βελτίω:Κατά τα Μακεδονικά ταπεινουμένων των Αθήνησι πραγμάτων εν τοις Διονυσίοις επεφώνουν το προκείμενον οι Αθηναίοι,δηλούντες την προλαβούσαν ευδαιμονίαν».
(Κάθε πέρ[υ]σι και καλύτερα:Στα χρόνια της μακεδονικής κυριαρχίας οι Αθηναίοι,ταπεινωμένοι ως πολιτική κοινότητα,έλεγαν δυνατά την παροιμία αυτή,δηλώνοντας τις προηγούμενες καλές μέρες που πέρασαν).

3.«Αιάντειος γέλως:Επί των παραφρόνως γελώντων».
(Αιάντειο γέλιο:Για όσους γελούν με παράφρονα τρόπο).

4.«Αιθίοπα λευκαίνεις»
(Λευκαίνεις τον αράπη.Πρβλ.την σημερινή παροιμία «τον αράπη κι αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς»).

5.«Άλμη ουκ ένεστιν αυτώ».
(Αυτός δεν έχει καμιά νοστιμάδα-δηλ. είναι άχαρος,δεν γίνεται αποδεκτός στην ομήγυρη).

6.«Αμ’ έπος αμ’ έργον:Επί των οξέως και ταχέως ανυομένων».
(Αμ’ έπος αμ’ έργον:Γι’αυτούς που τελειώνουν κάτι στο άψε-σβήσε).

7.«Άνθρακες ο θησαυρός αναπέφηνεν:Επί των διαψευσθέντων,εφ’ οις ήλπισαν.Μέμνηται αυτής Λουκιανός(…).Και πάλιν «Άνθρακας μου τον θησαυρόν απέφηνας» «Άνθρακας τον θησαυρόν μου απέφηνας».
(Άνθρακες αποδείχτηκε ο θησαυρός:Γι’ αυτούς που διαψεύστηκαν σε όσα ήλπισαν.Την παροιμία αναφέρει ο Λουκιανός[…].Κι αλλού[αναφέρει]:«Άνθρακες απέδειξες τον θησαυρό μου»).

8.«Αρχή άνδρα δείκνυσιν:Επί των εν τη αρχή οίοι εισι φαινομένων».
(Η εξουσία αποκαλύπτει τον άνθρωπο:Γι’ αυτούς που,όταν ασκούν κάποια εξουσία,φανερώνουν ποιοι είναι).

9.«Αρχή δε τοι ήμισυ παντός:Επί των εις τι προκοπτόντων.Προήκται δε εκ των Ησιόδου».
(Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός:Γι’αυτούς που προκόβουν σε κάτι.Η παροιμία έχει προέλθει από τα έργα του Ησιόδου).

10.«Βάλλ’ ες κόρακας:Τουτέστιν,άπιθι εις απώλειαν,διότι το ζώον χαίρει περί τα πτώματα,και διά το εν τραχέσι τόποις τους νοσσιάς ποιείν».
(Άι στον κόρακα:Τουτέστιν,πήγαινε στα κομμάτια,γιατί το ζώο νιώθει χαρά με τα πτώματα κι ακόμη γιατί χτίζει τη φωλιά για τα νεογνά του σε δύσβατα κι απόκρημνα μέρη).

11.«Γλαύκα εις Αθήνας άγει».
(Κομίζει γλαύκα εις Αθήνα,λέμε σήμερα,δηλαδή φέρνει κουκουβάγια στην Αθήνα.Λέγεται για εκείνους που προσφέρουν κάτοι,που δεν είναι χρειάζεται.Η αρχαία Αθήνα έβριθε αυτών των πτηνών,άρα ήταν εντελώς περιττό να φέρει κάποιος μια κουκουβάγια στην πόλη).

12.«Γάλα ορνίθων:Επί των σπανίων».
(Και του πουλιού το γάλα.Για τα σπάνια και δυσεύρετα).

13.«Γηράσκω δε αεί πολλά διδασκόμενος:Επι των διά το γήρας εμπειροτέρων.Είλκυσται μέντοι εκ των Σόλωνος ελεγείων».
(Γερνάω και μαθαίνω πάντα πολλά:Για όσους λόγω του γήρατος έχουν μεγάλη πείρα.Η παροιμία έχει αντληθεί από τις ελεγείες του Σόλωνος).

14.«Γης Βάρος:Επί των εις μηδέν συντελούντων».
(Βάρος της Γης:Για εκείνους που δεν είναι σε τίποτα ωφέλιμοι.Πρβλ. το «άχθος αρούρης» που είπε ο ομηρικός Αχιλλέας στη μητέρα του Θέτιδα,όταν αυτή τον απέτρεπε να μπει στη μάχη,για να μη σκοτωθεί-Δεν μπορώ να μένω εδώ,ενώ οι Αχαιοί σκοτώνονται,καταγέλαστος στα καράβια των Αχαιών,«άχθος αρούρης»).

15.«Γνώθι σαυτόν:Επί των υπέρ δύναμιν κομπαζόντων.Έστι δε απόφθεγμα ενός των επτά σοφών,ήτοι Σόλωνος ή Θαλού».
(Να γνωρίζεις τον εαυτό σου[να αποκτήσεις αυτογνωσία].Γι’αυτούς που κομπάζουν για κάτι πάνω απ’τις δυνάμεις τους.Το απόφθεγμα ανήκει σε έναν από τους επτά σοφούς,τον Σόλωνα ή τον Θαλή.Είχε τοποθετηθεί ως προμετωπίδα στο μαντείο των Δελφών).

16.«Γυναικί μη πίστευε μηδ’ αν αποθάνη».
(Μη πιστεύεις σε γυναίκα ούτε όταν πεθάνει).

17.«Εις ανήρ ουδείς ανήρ:Παρ’ όσον ουδέν υφ’ ενός κατορθούται».
(Ένας άνθρωπος=κανένας άνθρωπος.Γιατί ένας μόνος του δεν κατορθώνει τίποτα.Πρβλ. το σημερινό «ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη»).

18.«Εις αρχαίας φάτνας:Επί των απολαύσεως τινος εκπεσόντων,είτα πάλιν επί την αρχαίαν ελθόντων δίαιταν».
(Στα παλιά λημέρια:Γι’ αυτούς που έχασαν κάποια απόλαυση και επανήλθαν στον παλιό τρόπο ζωής).

19.«Εις ψάμμον οικοδομείν»
(Χτίζεις πάνω στην άμμο.Πρβλ. τον στίχο του γνωστού λαϊκού τραγουδιού «είναι κακό στην άμμο να χτίζεις παλάτια…»).

20.«Εκ του γαρ εσοράν γίνετ’ ανθρώποις εράν».
(Από τα μάτια πιάνεται ο έρωτας.Πρβλ. τους στίχους του παραδοσιακού Ηπειρώτικου τραγουδιού «Από τα μάτια πιάνεται,στα χείλη κατεβαίνει,κι από τα χείλη στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει»).

21.«Εκ λύκου στόματος».
(Από το στόμα του λύκου:Γι’ αυτούς που λαμβάνουν κάτι,χωρίς να το ελπίζουν.Σήμερα λέμε «σώθηκε απ’του Χάρου τα δόντια»).

22.«Ελαίω πυρ σβεννύεις»
(Με λάδι προσπαθείς να σβήσεις τη φωτιά.Σήμερα λέμε «ρίχνεις λάδι στη φωτιά»).

23.«Θεός εκ μηχανής:Επί των εκ παραλόγου τινα βοήθειαν ευρισκόντων.Εν γαρ ταις τραγωδίαις εξ αφανούς θεοί τινες επί της σκηνής από μηχανής ανεφαίνοντο».
(Από μηχανής θεός:Γι’αυτούς που βρίσκουν κάποια βοήθεια,χωρίς να το περιμένουν και έξω από κάθε λογική πρόβλεψη.Γιατί στις παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας κάποιοι θεοί παρουσιάζονται πάνω στη σκηνή με τη βοήθεια κάποιου μηχανήματος,χωρίς να τους περιμένουν).

24.«Καδμεία νίκη:Επί των αλυσιτελώς νικώντων(…)».
(Καδμεία νίκη:Γι’ αυτούς που νικούν,χωρίς να ωφελούνται[…].Η παροιμία αναφέρεται στον αλληλοσκοτωμό του Ετεοκλέους και του Πολυνείκη και έχει ως αφετηρία την τραγωδία του Σοφοκλέους «Αντιγόνη»).

25.«Κατόπιν εορτής ήκεις:Επί των από καλού πράγματος απολειπομένων».
(Έφτασες κατόπιν εορτής:Γι’ αυτούς που απουσιάζουν από κάτι το καλό).

26.«Λαγώς καθεύδων:Επί των προσποιουμένων καθεύδειν».
(Λαγός που κοιμάται:Γι’ αυτούς που υποκρίνονται ότι κοιμούνται.Σήμερα λέμε «λαγοκοιμάται»).

27.«Μία χελιδών έαρ ου ποιεί,και Μία μέλισσα μέλι ου ποιεί…».
(Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη και μία μόνο μέλισσα δεν κάνει μέλι…).

28.«Οίκος φίλος,οίκος άριστος…».
(Σπίτι μου σπιτάκι μου και σπιτοκαλυβάκι μου…).

29.«Όρκος αφροδίσιος συγγιγνώσκεται:Παρ’ όσον οι ερώντες ευχερώς ομνύουσι».
(Ο όρκος ο ερωτικός συγχωρείται:Κι αυτό,γιατί οι ερωτευμένοι με το παραμικρό ορκίζονται).

30.«Σαρδώνιος γέλως:(…)Ή ότι σαρδόνιον βοτάνη εστί δηλητήριος,ήτοι άπαν το σώμα του φαγόντος υποβάλλει,ως και των χειλέων συσταλέντων γυμνούσθαι τους οδόντας και γέλωτος φαντασίαν παρέχειν τοις ορώσιν(…)».
(Σαρδώνιο γέλιο:[…] Ή επειδή το σαρδόνιο είναι ένα δηλητηριώδες χόρτο,το οποίο προκαλεί σπασμούς σε όλο το σώμα αυτού που το έφαγε.Έτσι συστέλλονται και τα χείλη και φαίνονται τα δόντια δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του γέλιου σ’αυτούς που τον βλέπουν).






(Πηγή:«Αρχαίες ελληνικές παροιμίες» του Ν.Μουλακάκη).