Η εξέγερση των «Ευαγγελιακών» και ο ξένος παράγοντας.

Δυόμισι χρόνια μετά την άνοδο του Γεωργίου Θεοτόκη στην εξουσία(Φεβρουάριος 1899) ένα απροσδόκητο γεγονός,άσχετο με το κυβερνητικό του έργο,προκάλεσε την πτώση του.
Στις αρχές Νοεμβρίου του 1901 η Αθήνα συγκλονίστηκε από πολυήμερες ταραχές με αιματηρά αποτελέσματα.Τα γεγονότα εκείνα πέρασαν στην Ιστορία ως «Ευαγγελιακά»,γιατί αφορμή τους υπήρξε η μετάφραση των Ευαγγελίων.
Ο αναβρασμός,που κατέληξε σε εξέγερση,ξεκίνησε δύο μήνες πιο πριν,όταν η εφημερίδα «Ακρόπολις» άρχισε να δημοσιεύει περικοπές του Ευαγγελίου μεταφρασμένες από τον Αλ.Πάλλη σε ακραία δημοτική.Αλλά το όλο ζήτημα είχε δημιουργηθεί πολύ νωρίτερα.Από το 1898 η Βασίλισσα Όλγα είχε σκεφτεί ότι τα Ευαγγέλια έπρεπε να μεταφραστούν στην ομιλουμένη γλώσσα,γιατί η κατανόησή τους θα τόνωνε το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού.Την επιθυμία της ανέλαβε να πραγματοποιήσει η γραμματεύς της Ιουλία Σωμάκη,ανιψιά του καθηγητή Πανταζίδη,και με την επίβλεψή του άρχισε την μετάφραση.Ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος,που ανήκε στο φιλικό περιβάλλον της Βασίλισσας και ήταν ενήμερος του θέματος,δεν έφερε καμμιά αντίρρηση.Ίσως δεν υπολόγισε τις συνέπειες ή δεν είχε το ηθικό θάρρος να πει την γνώμη του.
Όταν τελείωσε η μετάφραση,η βασίλισσα ζήτησε από το Υπουργείο Παιδείας την έκδοση εγκυκλίου που να συνιστά την διάδοσή της.Το υπουργείο,προκειμένου να εκδώσει τέτοια εγκύκλιο,απάντησε ότι χρειάζεται προηγουμένως έγκριση της μεταφράσεως από την Ιερά Σύνοδο.Ύστερα από αυτό η Όλγα απευθύνθηκε με επιστολή της,τον Δεκέμβριο του 1898,στην Σύνοδο.
Στο μεταξύ,το ζήτημα άρχισε να γίνεται γνωστό στην κοινή γνώμη,που το μεγαλύτερο μέρος της ήταν αντίθετο στον δημοτικισμό.Προκλήθηκαν συζητήσεις και αντιδράσεις,που έφτασαν μέχρι τις στήλες των εφημερίδων.Οι αντιτιθέμενοι στην μετάφραση διέδιδαν ότι πρόκειται για καταχθόνιο σχέδιο του σλαβισμού,που αποσκοπούσε να προκαλέσει διχόνοιες στον ελληνισμό,θρησκευτικές έριδες,που θα βοηθούσαν τον προσεταιρισμό των Ελλήνων της Μακεδονίας από την βουλγαρική Εξαρχία.Δεν ήταν δύσκολο να βρουν απήχηση οι ψίθυροι,γιατί η Όλγα γενικά δεν είχε συμπάθειες,λόγω της ρωσικής καταγωγής της,σε μια στιγμή που ο σλαβισμός ήταν αντιμέτωπος του ελληνισμού.Σχετικά με τα ελατήρια της Όλγας,πάντως,δεν αμφισβητείται ότι ξεκίνησε από αγαθή πρόθεση και δεν φαίνεται πιθανό ότι την ιδέα της μεταφράσεως των Ευαγγελίων την υπέβαλαν επιτήδεια πράκτορες του σλαβισμού,όσο και αν στην εξέλιξη της υποθέσεως επιχειρήθηκε σχετική εκμετάλλευση.
Τον Μάρτιο του 1899 η Σύνοδος απάντησε αρνητικά στην αίτηση της Βασίλισσας,αλλά εκείνη δεν παραιτήθηκε.Με νέα επιστολή στη Σύνοδο ζητούσε την διαιτησία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.Αλλά ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως,καθώς και οι Πατριάρχες Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας,με εμπιστευτικά τους έγγραφα προς την Σύνοδο, είχαν εκφράσει την αντίθεσή τους στην μετάφραση.Η απάντηση της Συνόδου στην δεύτερη επιστολή ήταν ότι «εμμένει της δεδογμένης…».Η υπόθεση είχε εξελιχθεί σε πεισματική αντδικία ανάμεσα στον κύκλο της Όλγας και στην Ιερά Σύνοδο.
Παρόλα αυτά εκτυπώθηκε ένας μικρός αριθμός ανατύπων της μεταφράσεως που διατέθηκαν σε περιορισμένο κύκλο.Πέρασαν μήνες και το θέμα ήταν ακόμα εκκρεμές,αλλά οι αντιγνωμίες,χωρίς να εξαλειφθούν,είχαν περάσει σε ύφεση.Τότε άρχισε η δημοσίευση της μεταφράσεως του Πάλλη και με την ευκαιρία ήρθε πάλι στην επιφάνεια η αντίδραση κατά της Όλγας.Για τις προθέσεις βέβαια του Πάλλη ούτε ίχνος αμφισβητήσεως μπορεί να υπάρξει,αφού είναι γνωστή η κεντρική ιδέα της προσπάθειας των δημοτικιστών να απλοποιηθεί η γλώσσα,για να μπορέσει ευκολότερα να μορφωθεί ο λαός και να «ορθοποδήσει το έθνος».
Είναι γεγονός ότι πολλές εκφράσεις του Πάλλη ήταν άστοχες και δεν είναι περίεργο ότι προκάλεσε αθρόες διαμαρτυρίες.Οι φοιτητές σε ψήφισμά τους χαρακτήρισαν την μετάφραση «γελοιοποίησιν των τιμαλφεστέρων του έθνους κειμηλίων» και καθηγητές της θεολογίας δημοσίευσαν υπόμνημα για την διακοπή του δημοσιεύματος στην «Ακρόπολη».Επίσης ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ με έγγραφό του αποδοκίμαζε την μετάφραση και η απάντηση του Πάλλη επέτεινε την έξαψη.
Και όμως,η αντίθεση κατά του δημοτικισμού και η αγανάκτηση για την «βεβήλωση» δεν θα αρκούσαν ίσως,για να προκληθεί λαϊκή εξέγερση,αν το θέμα δεν είχε πολιτικοποιηθεί από την ανάμειξη παραγόντων που περίμεναν να αποκομίσουν οφέλη από την κατάσταση.Οι παράγοντες αυτοί-η αντιπολίτευση και πιθανότατα ξένοι-ενθάρρυναν και εξώθησαν στην αναταραχή με τον Τύπο και άλλους αφανείς τρόπους.
Από τις αρχές Οκτωβρίου οι εφημερίδες «Σκριπ»,«Καιροί» και «Εμπρός» άρχισαν πολεμική κατά των δημοτικιστών.Τους αποκαλούσαν άθεους,προδότες,όργανα των Σλάβων.Η φήμη για δωροδοκίες με «ρωσικά ρούβλια» κυκλοφορούσε ευρύτατα και με την έξαψη που επικρατούσε δεν ήταν δύσκολο να βρίσκει απήχηση.Στις 5 και 6 Νοεμβρίου έγιναν διαδηλώσεις φοιτητών.Έσπασαν υαλοπίνακες και επιγραφές της «Ακροπόλεως» και λιθοβόλησαν τους αστυνομικούς που επενέβησαν.Ύστερα κατέλαβαν το πανεπιστήμιο και από εκεί απηύθυναν προκηρύξεις προς τον λαό που εξήγειραν τον θρησκευτικό φανατισμό.«Η εξέγερσις των φοιτητών ουδόλως ενείχε σκοπούς ανατρεπτικούς και οχλαγωγικούς»,γράφει στην ιστορία του ο Ασπρέας,σύγχρονος των γεγονότων.«Αλλά η μη έγκαιρος επέμβασις της κυβερνήσεως,η εξακολούθησις της δημοσιεύσεως της παραφράσεως…επηύξησαν την εξέγερσιν,ηνάγκασαν τους φοιτητάς να ζητήσουν την βοήθειαν συλλόγων λαϊκών και προειλίαναν το έδαφος της καθόδου εις την πάλην των αντιπολιτευομένων την κυβέρνησιν κομμάτων».
Πραγματικά η κυβέρνηση είχε δείξει αδράνεια και ως εκείνη την στιγμή δεν φαινόταν να έχει αντιληφθεί την σοβαρότητα της καταστάσεως.Μόνο μετά τα επεισόδια που αναφέρθηκαν αντέδρασε.Ζητησε από την Ιερά Σύνοδο να εκδώσει εγκύκλιο που καταδίκαζε κάθε μετάφραση των Ευαγγελίων.Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου μετά από αυτό,με απόφασή της,θεωρούσε το ζήτημα τελειωμένο.Αλλά ήταν πια αργά.Οι υποκινητές των ταραχών επιδίωκαν αδιέξοδο,για να αναγκάσουν την κυβέρνηση να παραιτηθεί.Τώρα οι εξεγερμένοι φοιτητές ζητούσαν τον αφορισμό των μεταφραστών και καλούσαν τον λαό σε συλλαλητήριο για τις 8 Νοεμβρίου στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.Το παράλογο αυτό αίτημα,που την βασίλισσα κυρίως ζητούσε να πλήξει,ήταν αδύνατο φυσικά να ικανοποιηθεί και η κυβέρνηση κινητοποίησε στρατιωτικές δυνάμεις,για να αντιμετωπίσει τις διαδηλώσεις.
Το απόγευμα της 8ης Νοεμβρίου,μπροστά στο Πανεπιστήμιο,έγιναν συγκρούσεις ανάμεσα στους διαδηλωτές και στην αστυνομία,που είχε ενισχυθεί από ναυτικό άγημα.Στις ταραχές πήρε μέρος,εκτός από φοιτητές,ένα ετερόκλητο πλήθος,όπου είχαν παρεισφρήσει και ύποπτα στοιχεία.Το αποτέλεσμα ήταν τρεις φοιτητές και οχτώ πολίτες νεκροί και περίπου ογδόντα τραυματίες.Οι φοιτητές οπισθοχώρησαν και οχυρώθηκαν ξανά στο Πανεπιστήμιο,ενώ το πλήθος εξημμένο διασκορπίστηκε προς τις συνοικίες.Κατά την διάρκεια της νύχτας εκείνης ο βασιλιάς ζήτησε την παραίτηση του Προκοπίου,για να καταπραϋνθούν τα πνεύματα,και συγχρόνως η κυβέρνηση διέταξε να αποσυρθούν τα ναυτικά αγήματα,που η παρουσία τους είχε εξερεθίσει ιδιαίτερα.
Στην αποκατάσταση της ηρεμίας συνέπραξαν και οι αντιπολιτευόμενοι ηγέτες,που,όταν ευνοούσαν την δημιουργία των ταραχών,δεν προέβλεπαν ούτε την έκταση που θα έπαιρναν ούτε τα τραγικά τους αποτελέσματα.Εξάλλου,θεωρούσαν πια εξασφαλισμένη την πτώση της κυβερνήσεως.Είχαν κατορθώσει να δώσουν έμφαση στην ευθύνη της για τα επεισόδια και να μετατοπίσουν το επίκεντρο της γενικής αποδοκιμασίας από τους μεταφραστές στην «κυβέρνησιν δολοφόνων».
Η κηδεία των θυμάτων έγινε την επομένη χωρίς έκτροπα και στις 10 Νοεμβρίου συγκλήθηκε η Βουλή.Ο πρωθυπουργός Θεοτόκης,που είχε πυροβοληθεί και κινδυνέψει προσωπικά κατά την διάρκεια των επεισοδίων,αντιμετώπισε με ψυχραιμία τις οξύτατες κατηγορίες της αντιπολιτεύσεως.Η θυελλώδης εκείνη συνεδρίαση τελείωσε με ψηφοφορία,στην οποία ο Θεοτόκης πέτυχε την εμπιστοσύνη της Βουλής με 109 ψήφους σε σύνολο 203.Παρόλα αυτά την επόμενη ημέρα υπέβαλε την παραίτησή του.
Στις 12 Νοεμβρίου διαλύθηκαν και οι κλεισμένοι στο Πανεπιστήμιο φοιτητές.Μετά από ένα μήνα,στις 12 Δεκεμβρίου,σε συλλαλητήριο που οργανώθηκε κάηκε συμβολικά ένα αντίτυπο της μεταφράσεως και εγκρίθηκε ψήφισμα,με το οποίο οι φοιτητές ζητούσαν να ληφθούν μέτρα,για να μην κυκλοφορήσει η μετάφραση και στο μέλλον να τιμωρείται αυστηρά κάθε μεταφραστής.Έτσι τελείωσαν τα «Ευαγγελιακά»,που είχαν ως αποτέλεσμα το τέλος της πρώτης πρωθυπουργίας του Θεοτόκη.
Δεν υπάρχουν αποδείξεις,αλλά ορισμένοι συλλογισμοί και ενδείξεις κάνουν πειστική την άποψη ότι η Γερμανία προσπάθησε να επωφεληθεί από τον θρησκευτικό φανατισμό και τον υπέρμετρο εθνικισμό του λαού και να εντείνει το μίσος κατά της Ρωσίας.Είναι γνωστό ότι τα γερμανικά συμφέροντα συγκρούονταν με το ρωσικό ενδιαφέρον για τον βαλκανικό χώρο.Στην περίπτωση της Ελλάδας,η Γερμανία είχε με το μέρος της τον διάδοχο Κωνσταντίνο που ήταν θαυμαστής της και την γυναίκα του που έμενε προσκολλημένη στην φυσική της πατρίδα.Αντίθετα,ο βασιλιάς Γεώργιος ήταν αφοσιωμένος στην Αγγλία και η Όλγα,αν και διέθετε επιρροή,συμπαθούσε βέβαια την Ρωσία.Δεν είναι λοιπόν απίθανη η υπόθεση ότι οι Γερμανοί θεώρησαν τα επεισόδια ευκαιρία,για να στρέψουν τον μόνιμα υποβόσκοντα αντιδυναστισμό ειδικά στο πρόσωπο της Βασίλισσας,για να κλονίσουν το κύρος της και να δημιουργήσουν δυσκολίες στον Γεώργιο.Και δεν πρέπει να αγνοείται ότι σε κάθε κρίσιμη περίσταση μετά το 1897 κυκλοφορούσαν οι ψίθυροι πως ο Γεώργιος θα παραιτηθεί υπέρ του διαδόχου.
Σχετικά με τον τρόπο που έδρασαν οι πράκτορες της Γερμανίας στα «Ευαγγελιακά»,ο Κορδάτος υποστηρίζει ότι πρωταγωνίστησε η ίδια η Σοφία,ότι οι εφημερίδες που παρώξυναν και φανάτιζαν τον λαό δωροδοκήθηκαν.Σαν απόδειξη αναφέρει ότι είδε ανέκδοτες σημειώσεις του Τοπάλη,υπουργού στην κυβέρνηση Ζαΐμη που σχηματίστηκε μετά την παραίτηση του Θεοτόκη,όπου,μεταξύ άλλων,αναφέρεται ότι «τον ρόλον της Α.Υ. εις τα ευαγγελικά κανείς δεν πρέπει να τον μάθη.Διότι αύριον θα γίνη η σεπτή βασίλισσα…» και ακόμη ότι «ξένη πρεσβεία συνδεομένη με την μέλλουσαν βασίλισσαν επεδαψίλευεν εις αυτούς(τους εκδότες των εφημερίδων) υλικάς και ηθικάς παροχάς».Δεν ξέρουμε,τι στοιχεία είχε ο Τοπάλης γι’αυτά που εγραφε,γεγονός,όμως,είναι ότι στις διαδηλώσεις,εκτός από τις κραυγές «Κάτω η Σλάβα»,ρίχτηκε και το σύνθημα «Ζήτω ο Διάδοχος».









(Πηγή:«Ιστορία του Ελληνικού Έθνος»,Τόμος ΙΔ,σελ.174-177).