Η θανατική ποινή στην αρχαία Αθήνα.

Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων,όσοι καταδικάζονταν από τα δικαστήρια σε θάνατο,εκτελούνταν είτε με κώνειο είτε με κατακρημνισμό είτε,τέλος,με «αποτυμπανισμό».Η δηλητηρίαση των καταδίκων με κώνειο άρχισε να εφαρμόζεται προς το τέλος του 5ου αι.π.Χ.Στους καταδίκους που έμελλε να πιουν το κώνειο έλυναν τα δεσμά την μέρα της θανάτωσης,έτσι ώστε ο μελλοθάνατος να μπορεί,αν θέλει,να λουσθεί και να αποχαιρετήσει τους δικούς του.Περισσότερο παρά τρόπος εκτέλεσης,η δηλητηρίαση συνιστά παρότρυνση σε αυτοκτονία,για λόγους επιείκειας,και ο νεκρός παραδίδεται στους δικούς του για την ταφή.Στην εκτέλεση με κατακρημνισμό,που εκτός απ’την Αθήνα εφαρμοζόταν στη Σπάρτη,στους Δελφούς,στην Κόρινθο,ίσως στην Ίλιδα και την Θεσσαλία,ο καταδικασμένος σπρωχνόταν από το ύψος ενός ψηλού βράχου στο γκρεμό,στο Βάραθρο ή όρυγμα στην Αθήνα,στον Καιάδα στη Σπάρτη,στους Κόρακες στην Θεσσαλία.Ο τρόπος αυτός εκτέλεσης εφαρμοζόταν μάλλον στα πολιτικά και τα θρησκευτικά εγκλήματα,όπως εξάλλου και το κώνειο,και συνεπαγόταν απαγόρευση ταφής του κατακρημισθέντος.Ο κατακρημνισμός δεν αναφέρεται μετά το 406 π.Χ. και το καινούργιο όρυγμα που άνοιξαν οι Αθηναίοι τον 4ο αιώνα π.Χ. χρησίμευε μάλλον για να ρίχνουν τα πτώματα των καταδίκων.Ο τρίτος τρόπος εκτέλεσης των καταδίκων,ο ‘’αποτυμπανισμός’’,αναφέρεται απ’τους κλασσικούς συγγραφείς μετρόπο λακωνικό.Πουθενά δεν διασώθηκε περιγραφή για τον τρόπο,με τον οποίο γινόταν.Σύμφωνα με τους μεταγενέστερους λεξικογράφους,η εκτέλεση γινόταν με το «τύμπανον» ή «τύπανον»,ξύλινο θανατικό εργαλείο του δημίου.Οι παλιοί γραμματικοί και σχολιαστές,αναγνωρίζοντας ενεργητική σημασία στη λέξη «τύμπανον»,δέχονται ότι ο αποτυμπανισμός είναι θανάτωση διά τυμπάνου,ερμηνεία που δεν αμφισβητήθηκε απ’τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους μέχρι το 1923.Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του εικοστού αιώνα οι αρχαιολόγοι Κουρουνιώτης και Πελεκίδης αποκάλυψαν στην περιοχή του Φαληρικού Δέλτα αρχαίο νεκροταφείο που εντυπωσίασε τους ερευνητές της εποχής για την πυκνότητά του.Ανάμεσα στους 86 τάφους που ανασκάφηκαν,ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα πολυάνδριο των πρώιμων αρχαϊκών χρόνων,όπου τάφηκαν 18 άνδρες χωρίς κανένα κτέρισμα.Κάθε σκελετός είχε γύρω από το λαιμό,τα χέρια και τα σφυρά των ποδιών ένα σιδερένιο κλοιό με αιχμηρές απολήξεις.Στις απολήξεις των κλοιών βρέθηκαν υπολείμματα ξύλου.Από το γεγονός αυτό συμπεραίνει κανείς ότι κάθε νεκρός ήταν ξαπλωμένος πάνω σε μια σανίδα,πλάτους 0,50-0,55,πάνω στην οποία είχε ακινητοποιηθεί με τους κλοιούς που περιέβαλαν τα άκρα και τον κλοιό και οι οποίοι ήταν καρφωμένοι πάνω στην σανίδα.Ο ένας από τους άνδρες είχε στο στήθος του μια χάλκινη αιχμή βέλους,ενώ οι περισσότεροι είχαν σπασμένα τα οστά του προσώπου ή του κρανίου.Στα 1923 ο τότε έφορος αρχαιοτήτων Αττικής Α.Κεραμόπουλλος απέδειξε με μια διεθνώς αναγνωρισμένη μελέτη του ότι το πολυάνδριο του Φαλήρου μας αποκαλύπτει τον πιο διαδεδομένο νόμιμο τρόπο εκτέλεσης από τους προσολώνειος χρόνους μέχρι τον 4ο αι.π.Χ.Με την μαρτυρία των αρχαίων κειμένων,κυρίως ενός αποσπάσματοςαπό τις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη(στ.930 επ.),ο Κεραμόπουλλος απέδειξε ότι ο αποτυμπανισμός ισοδυναμεί με τον θάνατο επί της σανίδος.Επομένως,το τύμπανον,απ’όπου προέρχεται ο αποτυμπανισμός,δεν είναι παρά μια σανίδα ή σε παλιότερες εποχές ένας κορμός δένδρου.Ονομάστηκε και «ξύλον»,επειδή ήταν ξύλινη ή ακόμα «πεντεσύριγγον ξύλον» από τους πέντε κλοιούς που στήριζαν το σώμα του καταδίκου στη σανίδα.Η διαδικασία θανάτωσης ήταν η εξής:Πάνω σε μια πλατιά και γερή σανίδα,όπως πρέπει να ήταν αυτές του Φαλήρου,ξάπλωναν τον κατάδικο,γυμνό,όπως ακριβώς σταυρώνονταν από τους Ρωμαίους οι καταδικασμένοι σε θάνατο.Στην συνέχεια,καθήλωναν τον κατάδικο με πέντε «ήλους»,δηλαδή κλοιούς που περιέβαλλαν τα άκρα και τον λαιμό και καρφώνονταν γερά στη σανίδα.Μετά την ακινητοποίηση του σώματος η σανίδα στηνόταν όρθια και στερεωνόταν στο έδαφος,έτσι ώστε ο κατάδικος εκρέματο.Είναι πιθανό,προτού σηκωθεί η σανίδα,ο κατάδικος να μαστιγωνόταν ή να ραβδιζόταν,όπως γινόταν η φραγγέλωση στην ρωμαϊκή σταύρωση.Για τολόγο αυτό έπρεπε ο κατάδικος να είναι γυμνός.Αφού η σανίδα στηνόταν όρθια,φύλακες φρουρούσαν,μη και κανείς αποπειραθεί να απελευθερώσει τον αποτυμπανιζόμενο ή μη θελήσει να συντομεύσει το μαρτύριό του επισπεύδοντας τον θάνατό του.Φαίνεται,όμως,ότι το μαρτύριο του καταδίκου δεν σταματούσε εδώ:τα κακοποιημένα οστά των νεκρών του Φαλήρου δείχνουν ότι,αφού καθηλώνονταν στη σανίδα,οι κακούργοι λιθοβολούνταν,έτσι ώστε διαμελισμένοι και κακοποιημένοι να μη μπορούν να πάρουν εκδίκηση μετά θάνατο.Η συνήθεια αυτή αποτελεί ίσως συμβολικό κατάλοιπο άλλων εποχών,όταν η εκτέλεση των καταδίκων γινόταν με λιθοβολισμό.Ταυτόχρονα,όμως,οι πέτρες που ερρίπτοντο στους αποτυμπανιζόμενους θυμίζουν το σημερινό ανάθεμα:χάρη σ’αυτές οι κακούργοι «ανετίθεντο» και ως εκ τούτου κατέχονταν από τους χθόνιους θεούς,χωρίς κίνδυνο να ξαναγυρίσουν στη γη.Δεν υπήρχε έτσι φόβος να ξαναεμφανισθούν στη ζωή,σαν τους «καταχανάδες» της σημερινής Κρήτης,δηλαδή τους κακοβαφτισμένους,τους κακοθαμμένους ή τους ανθρώπους που διέπραξαν,όσο ζούσαν,πολλά ανομήματα,οι οποίοι σηκώνονται νύχτα από τον τάφο τους και εμφανίζονται μαζί με τους δαίμονες.Δεν αποκλείεται,αντί να καρφωθεί με τους κλοιούς στη σανίδα,να ήταν δυνατό να δεθεί ο κατάδικος πάνω στο τύμπανο ή στο σταυρό.Όμως,η συμβολική δύναμη του μετάλλου,σιδήρου ή χαλκού,είτε είναι κλοιός είτε καρφί,όχι μόνο είναι ισχυρότερη και διαρκέστερη από του σχοινιού,αλλά και έχει μεγάλη αποτροπιαστική δύναμη(Σχολ.Οδυσ.Λ.48).Η αγχόνη,η καρατόμηση,ο κατακρημνισμός,η πυρά ή ο πνιγμός είναι φιλάνθρωποι θάνατοι σε σύγκριση με τον αποτυμπανισμό.Ακόμα και η ρωμαϊκή σταύρωση,οδυνηρότερη εξαιτίας του καρφώματος των άκρων,συνεπάγεται γρηγορότερο θάνατο λόγω της απώλειας αίματος.Στον αποτυμπανισμό,όλο το βάρος του σώματος του καταδίκου έπεφτε προς τα κάτω,με συνέπεια οι κλοιοί να πιέζουν τις κνήμες,τις ωλένες και το κάτω σαγόνι.Αν οι κλοιοί των άκρων είναι χαλαροί,όλο το βάρος πέφτει στο λαιμό και συνθλίβεται το κάτω σαγόνι.Στις οδύνες αυτές πρέπει να προστεθούν η πείνα,η δίψα,το κρύο,η ζέστη,τα έντομα και τα όρνεα,οι μολύνσεις,η γάγγραινα,μαρτύρια που μπορούσαν να διαρκέσουν πολλές ημέρες.Σύμφωνα με την επικρατέστερη γνώμη,με αποτυμπανισμό τιμωρούνταν οι «κακούργοι»,κατηγορία στην οποία περιλαμβάνονταν κατά τον Αριστοτέλη(«Αθηναίων Πολιτεία»):«κλέπται»,«ανδραποδισταί»,«λωποδύται»,«τοιχωρύχοι» και «βαλαντιοτόμοι»(τσαντάκηδες) και ενδεχομένως οι φονιάδες.Αν συλληφθούν επ’αυτοφώρω,όλοι αυτοί οι εγκληματίες οδηγούνται χωρίς ανάκριση κατ’ευθείαν στο δικαστήριο των Ένδεκα.Εφ’όσον ομολογούν την πράξη τους,ακολουθεί συνοπτική διαδικασία και εκτελούνται αμέσως.Η συνοπτική αυτή διαδικασία,η «απαγωγή»,αποτελεί κατάλοιπο της πανάρχαιας ιδιωτικής απονομής της δικαιοσύνης και εκδίκησης,όταν το ίδιο το θύμα ήτοι συγγενείς του συνελάμβαναν τον δράστη και τον εκτελούσαν αμέσως,χωρίς την επέμβαση των κρατικών οργάνων.Οι νεκροί του Φαλήρου ανήκαν,επομένως,στην κατηγορία των κακούργων.Όμως,το γεγονός ότι ετάφησαν συγχρόνως 17 εγκληματίες καθιστά απίθανο να πρόκειται για κλέφτες.Για τον Α.Κεραμόπουλλο πρόκειται για πειρατές που επέδραμαν στις αττικές ακτές.Ο λιθοβολισμός και ο κατακρημνισμός των καταδίκων είναι ένας τρόπος εξάλειψης του μιάσματος που γεννά ένα έγκλημα θρησκευτικού κυρίως χαρκτήρα,ένα άγος.Η θανατική εκτέλεση στις περιπτώσεις αυτές δεν αποσκοπεί στο φυσικό αφανισμό του ενόχου,αλλά έχει θρησκευτική χροιά.Πρώτα απ’όλα αποβλέπει στον εξαγνισμό της κοινωνικής ομάδας από την ευθύνη του αίματος που θα χυθεί.Έπειτα,η βίαιη αποπομπή στο θάνατο ενός ανάξιου και καταραμένου μέλους της ομάδος μπορεί να θεωρηθεί πράξη ευσέβειας τόσο από τη μεριά της κοινωνικής ομάδος όσο και από τη μεριά του καταδικασμένου,ο οποίος εγκαταλείπεται στο έλεος των θείων δυνάμεων.Τελείως διαφορετική είναι η περίπτωση των κακούργων.Η εκτέλεσή τους οδηγεί σε θάνατο τελείως διαφορετικό από τον θάνατο με κατακρημνισμό των ενόχων θρησκευτικού ή πολιτικού εγκλήματος.Ο αποτυμπανιζόμενος εκτίθεται στην δημόσια θέα σαν αντικείμενο αποστροφής και χλευασμού,το οποίο πρέπει να υποφέρει με κάθε τρόπο.Αποτελεί συνάμα και ένα μέσο εκφοβισμού:Η αγωνία είναι πιο παραδειγματική από ένα πτώμα.









(Πηγή:Περιοδικό «Αρχαιολογία»).