Μήλος,416 π.Χ.:Οι Μήλιοι αντιστέκονται στην αλαζονεία της υπερδύναμης.

Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο,οι Μήλιοι,άποικοι των Λακεδαιμονίων,αρνούνται να υποταχθούν στους Αθηναίους,όπως οι υπόλοιποι νησιώτες.Αρχικά,παραμένουν σε κατάσταση ουδετερότητας και απέχουν των εχθροπραξιών,έπειτα όμως η πίεση των Αθηναίων γίνεται αφόρητη.Έτσι το καλοκαίρι του 416 π.Χ. αθηναϊκή στρατιωτική δύναμη υπό τους Κλεομήδη,υιό του Λυκομήδους,και Τεισία,υιό του Τεισιμάχου,στρατοπεδεύει στο νησί.Αποστέλλουν πρέσβεις για διαπραγματεύσεις με τους Μηλίους,τους οποιους οι Μήλιοι δεν παρουσιάζουν ενώπιον του λαού,αλλά τους ζητούν να εκθέσουν τον λόγο της ελεύσεώς τους στις αρχές και το κυβερνητικό συμβούλιο.Ο συγκλονιστικός διάλογος,όπως μας τον διασώζει ο Θουκυδίδης,έχει ως εξής:

Αθηναίοι:«Αφού δεν πρόκειται να συζητήσωμεν μετά του λαού,εκ φόβου προδήλως μήπως το πλήθος παραπλανηθή,ακούον επάγωγα και ανεξέλεγκτα επιχειρήματα,εκτιθέμενα εις μίαν συνεχή αγόρευσιν(διότι εννοούμεν ότι τούτον έχει τον σκοπόν η προσαγωγή ημών ενώπιον περιωρισμένου και εκλεκτού ακροατηρίου),υμείς οι παρακαθήμενοι εις την συνδιάσκεψιν ταύτην δύνασθε να ακολουθήσετε τρόπον ακόμη ασφαλέστερον.Αντί να περιμένετε το τέλος του λόγου μας,όπως απαντήσετε και σεις διά συνεχούς αγορεύσεως,απαντάτε ευθύς εις έκαστον σημείον,επί του οποίου διαφωνείτε,επικρίνοντες αυτό.Και πρώτον ειπέτε,εάν εγκρίνετε τον τρόπον τούτον της συζητήσεως».

Μήλιοι:«Η μεγαλοφροσύνη της προτάσεώς σας,όπως εξηγηθώμεν αμοιβαίως με ησυχίαν ,είναι αξία παντός επαίνου.Η πολεμική όμως ενέργεια,η οποία δεν περιμένει,αλλ’εις την οποίαν προέβητε ήδη,είναι εις προφανή αντίθεσιν προς αυτήν.Διότι βλέπομεν ότι έρχεσθε αυτοί οι ίδιοι ως δικασταί των όσων μέλλουν να λεχθούν και ότι η έκβασις της συζητήσεως,κατά πάσαν πιθανότητα,θα είναι δι’ημάς,εάν μεν αι δικαιολογίαι ημών είναι επικρατέστεραι και επομένως δεν ενδώσωμεν,ο πόλεμος,εάν δε τουναντίον ενδώσωμεν,η δουλεία».

Αθηναίοι:«Αλλ’εάν προσήλθατε εις την συνδιάσκεψιν ταύτην διά να διεισδύσετε δι’εικασιών εις τα μυστικά του μέλλοντος,ή δι’άλλον τινά λόγον,και όχι,όπως αποβλέποντες κατά μέτωπον εις την παρούσαν κατάστασιν,σκεφθείτε πώς ημπορείτε να σώσετε το κράτος σας,η συζήτησις ημπορεί να παύση.Αλλ’εάν διά τον τελευταίον τούτον σκοπόν ήλθατε,ημπορούμεν να εξακολουθήσωμεν».

Μήλιοι:«Είναι φυσικόν και συγγνωστόν δι’ανθρώπους ευρισκομένους εις την θέσιν μας να προσφεύγουν εις πολλά επιχειρήματα και υποθέσεις.Αναγνωρίζομεν,εν τούτοις,ότι αντικίμενον της συνδιασκέψεως ταύτης είναι η σωτηρία μας,και παρακαλούμεν να διεξαχθή η συζήτησις καθ’ον τρόπον προτείνετε».

Αθηναίοι:«Έχει καλώς,Ημείς,εν τούτοις,δεν θα κάμωμεν χρήσιν ωραίων φράσεων,υποστηρίζοντες διά πολλών λόγων,οι οποίοι δεν πρόκειται να πείσουν κανένα,ή ότι την ηγεμονίαν μας απεκτήσαμεν δικαίως,λόγω του ότι ενικήσαμεν τους Πέρσας,ή ότι επιδιώκομεν την επανόρθωσιν αδικημάτων,τα οποία υπέστημεν.Ζητούμεν όμως και από σας να μη νομίσετε ότι θα μας πείσετε,ισχυριζόμενοι ή ότι ως άποικοι των Λακεδαιμονίων δεν ελάβατε μέρος εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν μας,ή ότι δεν μας επροξενήσατε κανέν κακόν.Νομίζομεν,τουναντίον,ότι επιβάλλεται να επιδιώξωμεν και ημείς και σεις ό,τι θεωρούμεν αληθώς κατορθωτόν,αφού εξίσου γνωρίζομεν και οι δύο,ότι κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει,όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού,ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του».

Μήλιοι:«Αλλ’αφού αναγκαζόμεθα να ομιλήσωμεν περί του συμφέροντος,το οποίον ούτως εθέσατε ως βάσιν της συζητήσεως,παραμερίσαντες το δίκαιον,νομίζομεν ημείς τουλάχιστον χρήσιμον να μη παραγνωρίσετε το κοινόν συμφέρον,αλλά ν’αναγνωρισθή ότι διά τον εκάστοτε κινδυνεύοντα το εύλογον είναι και δίκαιον,και να επιτραπή εις αυτόν να επιδιώξη διά της πειθούς ωφελήματα τινά και πέραν του αυστηρού δικαίου.Τούτο,άλλωστε,συμφέρει και εις σας εξίσου,καθόσον,εάν ποτέ ηθέλατε ηττηθή,η τιμωρία υμών θα ήτο τόσον μεγάλη,ώστε να δύναται να χρησιμεύση εις τους άλλους ως παράδειγμα».

Αθηναίοι:«Αλλ’ημείς δεν ανησυχούμεν δι’ενδεχομένην κατάλυσιν της ηγεμονίας μας.Διότι επίφοβοι διά τους ηττηθέντας δεν είναι εκείνοι,οι οποίοι,όπως οι Λακεδαιμόνιοι,είναι συνηθισμένοι ν’ασκούν ηγεμονίαν επί άλλων(άλλωστε δεν έχομεν να κάμωμεν με τους Λακεδαιμονίους σήμερον),αλλ’ο αληθής κίνδυνος προέρχεται από ενδεχομένην εναντίον των ασκούντων την ηγεμονίαν εξέγερσιν και επικράτησιν αυτών των υπηκόων των.Και την φροντίδα μεν της αντιμετωπίσεως τοιούτου κινδύνου ημπορείτε ν’αφίσετε εις ημάς.Αλλά θέλομεν ν’αποδείξωμεν ακριβώς ότι ήλθαμεν εδώ διά το συμφέρον της ηγεμονίας μας,και ότι σκοπός των όσων θα είπωμεν είναι η σωτηρία της πόλεώς σας.Διότι επιθυμούμεν να επιτύχωμεν την εφ’υμών ηγεμονίαν ακόπως,και να μη καταστραφήτε,προς το κοινόν αμφοτέρων συμφέρον».

Μήλιοι:«Αλλά πώς ημπορεί να συμβή,ώστε να είναι εξίσου συμφέρον δι’ημάς να γίνωμεν δούλοι,όπως είναι ιδικόν σας συμφέρον να γίνετε κυρίαρχοί μας;».

Αθηναίοι:«Διότι σας παρέχεται η ευκαιρία να υποταχθήτε,αποφεύγοντες τα έσχατα δεινά,ημείς δε να ωφεληθώμεν μη καταστρέφοντες υμάς».

Μήλιοι:«Ώστε δεν θα μας δεχθήτε να είμεθα φίλοι σας αντί εχθρών,αλλά να διατηρήσωμεν την ειρήνην και την ουδετερότητά μας;».

Αθηναίοι:«Όχι.Διότι η έχθρα σας μας βλάπτει πολύ ολιγώτερον από την φιλίαν σας.Καθόσον εις τα όμματα των υπηκόων μας αύτη μεν είναι τεκμήριον αδυναμίας,ενώ το μίσος σας είναι τεκμήριον δυνάμεως».

Μήλιοι:«Τοιαύτην λοιπόν έχουν αντίληψιν του πρέποντος οι υπήκοοί σας,ώστε να θέτουν εις ίσην μοίραν εκείνους,οι οποίοι δεν συνδέονται προς υμάς με κανένα δεσμόν,και εκείνους ,οι οποίοι ,είτε είναι άποικοί σας,ως συμβαίνει με τους περισσοτέρους,είτε αποστατήσαντες μετέπεσαν εις την τάξιν υπηκόων;».

Αθηναίοι:«Όσον αφορά τα επί του δικαίου στηριζόμενα επιχειρήματα,θωρούν ότι και οι μεν και οι δε δεν στερούνται τοιούτων,νομίζουν όμως ότι όσοι διατηρούν την ελευθερίαν ττων,οφείλουν τούτο εις την δύναμίν των,και ότι ημείς δεν επιτιθέμεθα κατ’αυτών,ένεκα φόβου.Ώστε η υποταγή υμών,οι οποίοι άλλωστε και νησιώται είσθε και ασθενέστεροι από άλλους,όχι μόνον θα επεξέτεινε την ηγεμονίαν μας,αλλά και θα απεδείκνυε ότι δεν είσθε υπέρτεροι ημών,οι οποίοι είμεθα κυρίαρχοι της θαλάσσης».

Μήλιοι:«Αλλά δεν νομίζετε ότι τοιαύτην ασφάλειαν παρέχει η πολιτική,την οποίαν προτείνομεν;.Διότι οφείλομεν και πάλιν,αφού μς εξωθείτε από το έδαφος των επί του δικαίου στηριζομένων επιχειρημάτων και μας επιβάλλετε να υποταχθώμεν εις το συμφέρον σας,να σας εξηγήσωμεν ποίον είναι το ιδικόν μας συμφέρον και προσπαθήσωμεν να σας πείσωμεν να το αποδεχθήτε,εάν τούτο συμπίπτη να είναι συγχρόνως και ιδικόν σας.Διότι πώς είναι δυνατόν να μη καταστήσετε εχθρούς σας,όσους τυχόν σήμερον είναι ουδέτεροι,όταν βλέποντες ούτοι την τύχην μας,αντιληφθούν ότι θα έλθη ημέρα,κατά την οποίαν θα επιτεθήτε και κατ’αυτών;Και διά της πολιτικής σας αυτής τι άλλο κατορθώνετε παρά να ενισχύσετε τους υφισταμένους ήδη εχθρούς σας και να στρέψετε εναντίον σας,παρά την θέλησίν των,εκείνους,οι οποίοι ούτε εσκέφθησαν ποτέ να γίνουν τοιούτοι;».

Αθηναίοι:«Καθόλου.Διότι επικίνδυνοι εχθροί μας δεν είναι κυρίως όσοι,κατοικούντες επί της στερεάς,απολαύουν ασφαλώς την ελευθερίαν των και ως εκ τούτου πολύ θα το σκεφθούν πριν λάβουν προφυλακτικά εναντίον μας μέτρα,αλλ’οι νησιώται,και όσοι τυχόν είναι ανεξάρτητοι όπως σείς,και όσοι είναι ήδη ερεθισμένοι ως εκ της ακουσίας υποταγής των υπό την κυριαρχίαν μας.Διότι ούτοι,παρασυρόμενοι συνήθως από απερισκεψίαν,δύνανται να περιαγάγουν και εαυτούς και ημάς εις προφανή κίνδυνον».

Μήλιοι:«Αλλ’εάν μεγάλους κινδύνους αντιμετωπίζετε και σεις,διά να μη στερηθήτε της ηγεμονίας σας,και οι ήδη υπήκοοί σας,διά να απαλλαγούν αυτής,είναι προφανές ότι ημείς που είμεθα ακόμη ελεύθεροι θα απεδεικνύαμεν πολλήν ταπεινότητα και ανανδρίαν,εάν δεν εδοκιμάζαμεν τα πάντα προτού γίνωμεν δούλοι».

Αθηναίοι:«Όχι,εάν θελήσετε μόνον να σκεφθήτε νηφαλίως.Διότι δεν ανταγωνίζεσθε προς ίσους περί ανδρείας,ώστε η υποχώρησίς σας να συνεπιφέρη καταισχύνην,αλλά πρόκειται να σκεφθήτε μάλλον περί της σωτηρίας σας,αποφύγοντες ν’αντιταχθήτε προς τους πολύ ισχυροτέρους».

Μήλιοι:«Γνωρίζομεν,εν τούτοις,ότι κάποτε αι τύχαι του πολέμου επιμερίζονται με περισσοτέραν ισότητα μεταξύ των ανταγωνιζομένων,παρ’όσον ηδύνατο τις να περιμένη,αποβλέπων εις την διάφορον δύναμιν αυτών.Και δι’ημάς η μεν άμεσος υποχώρησις σημαίνει απώλειαν πάσης ελπίδος,ενώ,αν πολεμήσωμεν,υπάρχει ακόμη ελπίς να μείνωμεν σώοι».

Αθηναίοι:«Η ελπίς είναι,τωόντι,παραμυθία εις ώραν κινδύνου,και οσάκις κανείς,στηριζόμενος εις αυτήν,διακινδυνεύει μόνον ό,τι έχει ως περίσσευμα,τότε φέρει μεν αύτη βλάβην,όχι όμως και πλήρη καταστροφήν.Αλλ’οσάκις η άκρατος φύσις της ελπίδος παρασύρει κανένα εις το ν’αναρρίψη τον περί των όλων κύβον,τότε μόνον αντιλαμβάνεται ούτος την αληθή φύσιν της,όταν η καταστροφή έχη ήδη επέλθει,και τίοτε δεν έχει πλέον απομείνει διά να προφυλαχθή εναντίον της,όταν ο παθών έλαβε πείραν αυτής.Μη θελήσετε να πάθετε τούτο σεις,οι οποίοι είσθε ασθενείς και των οποίων η ύπαρξις εξαρτάται από μίαν ροπήν της πλάστιγγος.Και μη κάμετε όπως οι πολλοί,οι οποίοι,ενώ ημπορούν ακόμη να σωθούν δι’ανθρωπίνων μέσων,μόλις περιέλθουν εις αμηχανίαν και εγκαταλειφθούν από τας φανεράς ελπίδας,καταφεύγουν εις χιμαιρικάς τοιαύτας,την μαντικήν και τους χρησμούς,και άλλα παρόμοια,όσα,διεγείροντα ελπίδας,οδηγούν εις τον όλεθρον».

Μήλιοι:«Εστέ βέβαιοι ότι και ημείς αντιλαμβανόμεθα πόσο δύσκολον είναι ν’αγωνισθώμεν κατά της δυνάμεώς σας συγχρόνως και κατά της τύχης,εάν αύτη δεν είναι αμερόληπτος.Πιστεύομεν όμως ως προς μεν την τύχην ότι δεν θα τεθώμεν υπό των θεών εις θέσιν υποδεή,αφού ευσεβείς όντες αντιμετωπίζομεν αδίκους,ως προς δε την ανεπάρκειαν των δυνάμεών μας,ότι ταύτην θα συμπληρώση η ομοσπονδία των Λακεδαιμονίων,η οποία είναι υποχρεωμένη να μας βοηθήση,και αν όχι δι’άλλον λόγον,τουλάχιστον,και χάριν της προς αυτούς συγγενείας και εξ εντροπής.Και διά τούτο το θάρρος ημών δεν είναι τόσον παράλογον όσον ίσως υποθέτετε».

Αθηναίοι:«Αλλά και ημείς νομίζομεν ότι δεν θα μας λείψη η ευμένεια των θεών.Διότι εις ό,τι ζητούμεν και πράττομεν ουδαμώς απομακρυνόμεθα από ό,τι οι άνθρωποι πιστεύουν εν σχέσει προς τας θρησκευτικάς των πεποιθήσεις,ή από τας ανθρωπίνας αυτών επιθυμίας και σκοπούς.Καθόσον ως προς μεν τους θεούς πιστεύομεν,ως προς δε τους ανθρώπους καλώς γνωρίζομεν ότι ωθούμενοι ανέκαθεν υπό ακαθέκτου φυσικής ορμής,άρχουν παντού,όπου η δύναμίς των είναι επικρατεστέρα.Τον νόμον τούτον ούτε εθέσαμεν,ούτε ισχύοντα ήδη πρώτοι ημείς εφηρμόσαμεν.Τον ευρήκαμεν ισχύοντα και θα τον κληροδοτήσωμεν ισχύοντα αιωνίως,γνωρίζοντες ότι και σεις επίσης και κάθε άλλος,εάν είχατε όσην ημείς δύναμιν,θα επράττατε το αυτό.Και ως προς μεν την ευμένειαν των θεών,έχομεν ούτω πάντα λόγον να μη φοβούμεθα ότι θα ευρεθώμεν εις θέσιν μειονεκτικήν.Όσον αφορά όμως τας προσδοκίας σας περί των Λακεδαιμονίων,επί τη βάσει των οποίων πιστεύετε ότι ούτοι θα σας βοηθήσουν,ωθούμενοι από το αίσθημα της ιδίας αυτών τιμής,εάν μακαρίζωμεν την απλότητά σας,δεν ζηλεύομεν όμως την ανοησίαν σας.Διότι αναγνωρίζομεν αληθώς ότι οι Λακεδαιμόνιοι,απέναντι εαυτών και των εγχωρίων θεσμών των,δεικνύονται κατ’εξοχήν ευάρεστοι,ως προς την συμπεριφοράν των όμως απέναντι των άλλων,μολονότι πολλά θα είχε κανείς να είπη,δύναται κάλλιστα να τα συγκεφαλαιώση λέγων ότι διακρίνονται περισσότερον από όλους τους ανθρώπους,τους οποίους γνωρίζομεν,ως ταυτίζοντες το ευχάριστον με το έντιμον,και το συμφέρον με το δίκαιον.Και τοιαύτη αντίληψις ήκιστα,μα την αλήθειαν,ανταποκρίνεται προς τας παρούσας ανοήτους ημών ελπίδας σωτηρίας».

Μήλιοι:«Αλλ’ημείς ένεκα ακριβώς του λόγου τούτου πιστεύομεν,προ πάντων,ότι οι Λακεδαιμόνιοι χάριν του ιδίου αυτών συμφέροντος δεν θα θελήσουν να εγκαταλείψουν τους Μηλίους,οι οποίοι είναι άποικοί των,και να καταστούν τοιουτοτρόπως,προς μεν τους φίλους των Έλληνας ύποπτοι,προς δε τους εχθρούς των ωφέλιμοι».

Αθηναίοι:«Αλλά δεν νομίζετε,ότι το συμφέρον συμβαδίζει με την ασφάλειαν,ενώ η άσκησις της δικαιοσύνης και της τιμής συνεπάγεται κινδύνους,τους οποίους ακριβώς οι Λακεδαιμόνιοι αποφεύγουν ως επί το πλείστον ν’αντιμετωπίζουν;».

Μήλιοι:«Αλλά και τους κινδύνους τούτους φρονούμεν ότι θ’αναλάβουν οι Λακεδαιμόνιοι προθυμότερον χάριν ημών,και ότι θα θεωρήσουν αυτούς ολιγώτερον επισφαλείς,παρά αν επρόκειτο ν’αναληφθούν χάριν άλλων,καθόσον,εάν λάβωμεν ανάγκην της συνδρομής των,ευρισκόμεθα πλησίον της Πελοποννήσου και ένεκα της κοινότητος των πολιτικών φρονημάτων,είμεθα άξιοι περισσοτέρας εμπιστοσύνης από άλλους».

Αθηναίοι:«Αλλ’εκείνο,εις το οποίον εμπιστεύεται ο προσκαλούμενος να συναγωνισθή μετ’άλλου,δεν είναι η εύνοια του προσκαλούντος,αλλ’η τυχόν υπεροχή αυτού εις πραγματικήν δύναμιν.Εις την υπεροχήν ταύτην αποβλέπουν,πολύ περισσότερον μάλιστα από κάθε άλλον,οι Λακεδαιμόνιοι,οι οποίοι τόσον ολίγο εμπιστεύονται εις τα ίδια αυτών μέσα,ώστε μόνον μετά πολλών συμμάχων εκστρατεύουν εναντίον των γειτόνων των.Και διά τούτο δενείναι πιθανόν ότι θα διαπεραιωθούν εις νήσον,εφόσον ημείς κυριαρχούμεν της θαλάσσης».

Μήλιοι:«Αλλ’έχουν συμμάχους,τους οποίους ημπορούν να στείλουν.Το Κρητικόν πέλαγος,εξ άλλου,είναι ευρύ και η δι’αυτού σωτηρία των θελόντων να διαφύγουν την προσοχήν ευκολωτέρα,παρά η σύλληψις αυτών υπό των κυριαρχούντων της θαλάσσης.Αλλά και αν απετύγχανεν εις τούτο,θα ηδύναντο να στραφούν κατά του δικού σας εδάφους και εναντίον των λοιπών συμμάχων σας,μέχρι των οποίων δεν έφθασεν τυχόν ο Βρασίδας.Και τότε θα έχετε να αγωνισθήτε,όχι διά τν κατάκτησιν χώρας που δεν σας ανήκει,αλλά διά πράγματα που σας ενδιαφέρουν αμεσώτερον,δηλαδή διά την άμυναν των ιδίων σας συμμάχων και της ιδικής σας γης».

Αθηναίοι:«Είναι ενδεχόμενον να συμβή το εν ή το άλλο από αυτά.Αλλά τοιούτων ενδεχομένων έχομεν ήδη πείραν εμείς.Εξ άλλου δεν αγνοείτε και σεις ότι οι Αθηναίοι ποτέ δεν απεσύρθησαν από καμμίαν πολιορκίαν,εκ φόβου τρίτου.Παρατηρούμεν,εν τούτοις,μετά λύπης ότι μολονότι εδηλώσατε ότι κυρία υμών μέριμνα θα είναι η ωτηρία της πόλεώς σας,εις όλην αυτήν την μακράν συζήτησιν δεν είπατε τίποτε,επί του οποίου στηριζόμενος εχέφρων άνθρωπος,θα ενόμιζεν ότι ημπορεί να σωθή.Αλλά το ισχυρότατον έρεισμά σας είναι μέλλουσαι ελπίδες,ενώ τα υπάρχοντα μέσα σας,αντιπαραβαλλόμενα προς ό,τι ευρίσκεται ήδη παρατεταγμένον εναντίον σας,είναι ανεπαρκή διά να σας εξασφαλίσουν την σωτηρίαν.Και δεικνύετε πολύν παραλογισμόν εάν,αφού αποσυρθώμεν,δεν θελήσετε,όπως έχετε ακόμη καιρόν,να φθάσετε εις άλλην τινά απόφασιν σωφρονεστέραν από την παρούσαν στάσιν σας.Διότι δεν ημπορούμεν να υποθέσωμεν ότι θα τείνετε το ους προς το ψευδές εκείνο αίσθημα τιμής,το οποίον καταστρέφει πλειστάκις τους ανθρώπους,όταν αντιμετωπίζουν κινδύνους προφανείς και διά τούτο ατιμωτικούς.Διότι πολλούς,μολονότι ημπορούν ακόμη να ιδούν εγκαίρως πού φέρονται,παρασύρει η καλουμένη τιμή διά του δελεαστικού αυτής ονόματος,ώστε γινόμενοι θύματα μιας λέξεως,να περιπέσουν πράγματι εκουσίως εις ανηκέστους συμφοράς και να επισύρουν επί πλέον εφ’εαυτών αίσχος τόσον μάλλον ατιμωτικόν,όσον είναι αποτέλεσμα μωρίας και όχι ατυχίας.Τούτο θ’αποφύγετε σεις,εάν δειχθήτε φρόνιμοι.Ούτε θα θεωρήσετε εξευτελιστικόν να υποκύψετε εις μεγάλην δύναμιν,η οποία σας προτείνει όρους επιεικείς,προσφέρουσα εις υμάς να γίνετε σύμμαχοί της και διατηρήσετε την χώραν σας,καταβάλλοντες φόρον υποτελείας.Και όταν σας δίδεται η εκλογή μεταξύ πολέμου και ασφαλείας,δεν θα θεωρήσετε ότι η αξιοπρέπεια σας επιβάλλει να επιμείνετε ισχυρογνωμόνως εις την χειροτέραν λύσιν.Καθόσον εκείνοι συνήθως ευδοκιμούν,όσοι απέναντι μεν των ίσων δεν υποκύπτουν,προς δε τους ανωτέρους συμπεριφέρονται καλώς και προς τους υποδεεστέρους δεικνύονται επιεικείς.Σκεφθήτε λοιπόν εκ νέου όταν ημείς αποσυρθώμεν και μη λησμονήτε ότι πρόκειται να κρίνετε περί της τύχης της μιας μόνης πατρίδος σας και διά μιας αποφάσεως εξ ης εξαρτάται η καή ή κακή αυτής τύχη».
Οι Αθηναίοι απεχώρησαν της συνδιασκέψεως κι οι Μήλιοι,συνδιασκεφθέντες κατ’ιδίαν απεφάσισαν να επιμείνουν εις την άρνησίν των και απήντησαν τα εξής:«Ούτε την πρώτην απόφασίν μας μεταβάλλομεν,Αθηναίοι,ούτε θα θελήσωμεν,εις διάστημα ολίγων στιγμών,να στερηθώμεν την ελευθερίαν πόλεως την οποίαν κατοικούμεν επί επτακόσια ηδη έτη.Στηριζόμενοι,τουναντίον,και εις την τύχην,η οποία κατά θείαν συγκατάβασιν μας επροφύλαξε μέχρι τούδε,και εις την βοήθειαν των ανθρώπων και ήδη των Λακεδαιμονίων,θα προσπαθήσωμεν να σωθώμεν.Σας προτείνομεν όμως να δεχθήτε την φιλίαν και ουδετερότητά μας,και αποσυρθήτε του εδάφους μας,αφού συνομολογήσωμεν ειρήνην,η οποία θα κριθή συμφέρουσα δι’αμφοτέρους».
Τα ολίγα ταύτα απήντησαν οι Μήλιοι.Οι Αθηναίοι,εξ άλλου,αποχωρούντες ήδη οριστικώς εκ της συνδιασκέψεως,είπαν:«Εάν κρίνωμεν λοιπόν από την απόφασίν σας αυτήν,είσθε οι μόνοι,οι οποίοι κρίνετε καθαρώτερα τα μέλλοντα παρά τα προ των οφθαλμών σας ευρισκόμενα,και παρασυρόμενοι από την επιθυμίαν σας,βλέπετε τα αόρατα ως να ήσαν πραγματοποιηθέντα ήδη.Εστηρίξατε τα πάντα εις Λακεδαιμονίους,και τύχην και ελπίδας,και θα χάσετε τα πάντα».

Αφού οι Αθηναίοι στρατηγοί σιγουρεύτηκαν για την άρνηση των Μηλίων,άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες(ερημώσεις της υπαίθρου από την αθηναϊκή δύναμη) και κατασκεύασαν τείχος γύρω από την πόλη των Μηλίων,ενώ συγχρόνως επιτηρούσαν και τον θαλάσσιο χώρο για την αποτροπή ελεύσεως ενισχύσεων υπέρ των πολιορκουμένων.Τελικά,οι Μήλιοι,που υπέφεραν από την πείνα στην πολιορκημένη πόλη,αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν.Οι Αθηναίοι διέταξαν την σφαγή όλων των ενηλίκων ανδρών και των πώληση των γυναικών και παιδιών για σκλάβους.
Ο διάλογος αυτός είναι η σύγκρουση του δικαίου με την ισχύ,η ηρωϊκή άρνηση του αδυνάτου να υποκύψει στην αλαζονεία του ισχυρού.Πιθανότατα απηχεί τις απόψεις του Θουκυδίδη για την φύση της αθηναϊκής Συμμαχίας.


(Πηγή:«Θουκυδίδου Ιστορίαι» σε νεοελληνική απόδοση του Ελευθερίου Βενιζέλου).