Η πνευματική ζωή της Κύπρου στα χρόνια του μεσοπολέμου.

Στα χρόνια του μεσοπολέμου η πνευματική ζωή της Κύπρου γνωρισε αξιόλογη άνθηση,που κατοπτριζόταν τόσο στην εμφάνιση σημαντικών προσώπων στις τέχνες και στα γράμματα όσο και στην ανάληψη σοβαρών πρωτοβουλιών για την δημιουργία της οργανωτικής υποδομής μιας επιτόπιας επιστημονικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας.Χωρίς να εγκαταλείπονται οι πολιτιστικές προϋποθέσεις των γνήσιων παραδόσεων του τόπου,παρατηρήθηκε ταυτόχρονα μια σημαντική διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων της Κύπρου,είτε με στενές επαφές με τα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα του Ελληνισμού στην Αθήνα και στην Αίγυπτο είτε και με ανοίγματα προς τον κόσμο της ευρωπαϊκής παιδείας της εποχής.Εξετάζοντας κανείς την πνευματική ζωή της Κύπρου της εποχής του μεσοπολέμου μπορεί να αναφέρεται όχι σε απλές εκδηλώσεις και επιδράσεις,αλλά σε δημιουργικό πολιτισμό στενά δεμένο με τις πραγματικότητες της ζωής του τόπου.
Στην κυπριακή ποίηση του μεσοπολέμου κυριαρχεί η μορφή του Δημήτρη Λιπέρτη(1866-1937),που με τη διαλεκτική γλώσσα της ποιήσεώς του ακολούθησε ακολούθησε τον δρόμο του Βασίλη Μιχαηλίδη στη διαμόρφωση μιας ιδιότυπης και γνήσια κυπριακής μορφής πολιτιστικής εκφράσεως.Ο Βασίλης Μιχαηλίδης αντιπροσώπευε την επική διάσταση αυτής της εκφράσεως,ενώ ο Λιπέρτης καλλιέργησε έναν χαρακτηριστικά κυπριακό Ελληνισμό.Όπως και ο Βασίλης Μιχαηλίδης,ο Λιπέρτης πρωτοεμφανίστηκε με ποιητικές συλλογές στην καθαρεύουσα(«Χαλαρωμένη Λύρα» το 1891 και «Στόνοι» το 1899),αλλά βρήκε την πραγματική ποιητική του ιδιοφυΐα στην κυπριακή διάλεκτο.Στους τέσσερις τόμους της ποιήσεώς τους,που κυκλοφόρησαν με τον τίτλο «Τζυπριώτικα Τραούδκια»(Λευκωσία 1923,1930,1934,1937),ο Λιπέρτης πέτυχε έναν γνήσιο λυρισμό,εμπνευσμένος από την σοφία της παραδοσιακής κοινωνίας,την ηθική της προσωπικής αξιοπρέπειας και ανθρωπιάς και την χαρακτηριστική αισθητική της Κύπρου.Το μεγάλο επίτευγμα του Λιπέρτη βρισκόταν στην ποιητική έκφραση της αισθήσεως της ομορφιάς του κυπριακού τοπίου και του ηθικού περιεχομένου του κόσμου των παραδοσιακών ανθρωπίνων σχέσεων και αξιών.Από την συναίσθηση της ομορφιάς της κυπριακής εμπειρίας,που εκφράστηκε από τον Λιπέρτη,πήγαζε και μια αίσθηση αξιοπρέπειας για την κυπριακή πολιτιστική αυτοσυνείδηση.Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο ο Λιπέρτης μπόρεσε να μεταδώσει και το μήνυμα των εθνικών πόθων των Κυπρίων και να εκφράσειτην προσδοκία της ελευθερίας.
Με τον Λιπέρτη η κυπριακή πολιτιστική ιδιομορφία έφτασε στα όριά της.Αν και άλλοι διαλεκτικοί ποιητές προσπάθησαν και πέτυχαν να ακολουθήσουν δημιουργικά το παράδειγμά του(ανάμεσά τους αξίζει να μνημονευθεί ο Παύλος Λιασίδης,που γεννήθηκε το 1901),οι αξιολογότερες ποιητικές φωνές της Κύπρου από τα χρόνια του μεσοπολέμου και αργότερα χρησιμοποίησαν σαν εκφραστικό όργανο την πανελλήνια δημοτική.Η σημαντικότερη παρουσία στη γενιά των νέων Κυπρίων ποιητών που εμφανίστηκαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ο Γλαύκος Αλιθέρσης(1897-1965),που στην ποιητική του συλλογή «Οραματισμοί του Εωσφόρου»(1923) έδωσε ένα έργο ορμητικού λυρισμού με παλαμική έμπνευση.Ο Αλιθέρσης,που έζησε για πολλά χρόνια στο Κάιρο,παρήγαγε αξιόλογη λυρική ποίηση,έμμετρες τραγωδίες με ιστορική έμπνευση(«Αροδαφνούσα»,1939) και έκανε και μεταφράσεις Άγγλων ποιητών.Στα ίδια χρόνια ο Τεύκρος Ανθίας(1903-1968) κατάφερε να πλουτίσει το λυρισμό του με ένα μαχητικό μήνυμα κοινωνικής κριτικής.
Δείγμα της ωριμότητας που αποκτούσε η κυπριακή λογοτεχνία στα χρόνια αυτά ήταν η συστηματική καλλιέργεια της πεζογραφίας από Κύπριους τεχνίτες του λόγου.Ο σημαντικότερος Κύπριος πεζογράφος,που εμφανίστηκε την περίοδο αυτή,είναι ο Νίκος Νικολαΐδης(1884-1956).Άρχισε να δημοσιεύει έργα του από το 1919 και εκτός από τη λογοτεχνία ασχολήθηκε και με η ζωγραφική.Ο Νίκος Νικολαΐδης,που συνήθιζε να προσθέτει το επίθετο «Κύπριος» στο όνομά του,έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Κάιρο,όπου αναδείχτηκε μια από τις δεσπόζουσες πνευματικές φυσιογνωμίες του Ελληνισμού της Αιγύπτου.Πολυτάξιδος και ευρύτατα καλλιεργημένος πέτυχε να ενσωματώσει στο έργο του ένα βαθύ ψυχολογικό και κοινωνικό προβληματισμό,που μαρτυρούσε εξαιρετική ενημερότητα σχετικά με τους προσανατολισμούς της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.Στα διηγήματα και μυθιστορήματά του,που χαρακτηρίζονται από μεγάλη αρτιότητα στη μορφολογική επεξεργασία,κυριαρχεί μια διεισδυτική ψυχογραφική επιδεξιότητα και η αίσθηση του βάρους του κοινωνικού περίγυρου στη διαμόρφωση της ατομικής ζωής.Τα σπουδαιότερα έργα του,που τυπώθηκαν στον μεσοπόλεμο,ήταν τα εξής:«Ανθρώπινες και Άνθινες ζωές»(1920,1938),«Το στραβόξυλο»(1922),«Ο Σκελέθρας»(1924),«Ο χρυσός μύθος»(1938),«Πέρα από το καλό και το κακό»(1940) κ.α.Τα βιβλία του τυπώνονταν κυρίως στην Αίγυπτο ή στην Αθήνα,αλλά σαν τόπος εκδόσεως σημειωνόταν η Κύπρος.Ο Νικολαΐδης,σαν διαμαρτυρία εναντίον της λογοκρισίας που επέβαλε στην Ελλάδα η Μεταξική δικτατορία,όρισε, ώστε δύο έργα του που είχαν τυπωθεί το 1938 να κυκλοφορήσουν μόνο στην Κύπρο «που είναι ο τόπος του» και στην «τρισευλογημένη Αίγυπτο που του είνε δεύτερη πατρίδα».Άλλοι Κύπριοι πεζογράφοι του μεσοπολέμου είναι ο Γλαύκος Αλιθέρσης,που αναφέρθηκε παραπάνω,ο Μελής Νικολαΐδης και ο Λουκής Ακρίτας.
Εκτός από αυτές τις επιδόσεις της κυπριακής λογοτεχνίας και άλλοι πολιτιστικοί τομείς γνώρισαν τα ίδια χρόνια σημαντική δραστηριότητα.Μια ομάδα πνευματικών ανθρώπων της Λάρνακας,υπό την ηγεσία του Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημου Μυλωνά και με κύριο εμπνευστή τον Ιωάννη Συκουτρή,που δίδασκε στο ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας,εγκαινίασε μια αποφασιστικής σημασίας προσπάθεια επιστημονικής διερευνήσεως του ιστορικού παρελθόντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου,με την έκδοση του περιοδικού «Κυπριακά Χρονικά»(1923-1937).Στις σελίδες του περιοδικού αποθησαυρίστηκε σημαντικότατο ιστορικό και λαογραφικό υλικό και διαμορφώθηκε ένα επίπεδο κριτικής επεξεργασίας που συνέβαλε αποφασιστικά στη θεμελίωση μιας σοβαρής παραδόσεως κυπρολογικών σπουδών.Το 1937 το περιοδικό διέκοψε την έκδοσή του,αλλά η προσπάθεια συνεχίστηκε με την ίδρυση της Εταρίας Κυπριακών Σπουδών,που από τον ίδιο χρόνο άρχισε να εκδίδει το ετήσιο επιστημονικό δελτίο «Κυπριακαί Σπουδαί».Το δελτίο αυτό εξελίχθηκε σε σπουδαιότερο όργανο επιστημονικής έρευνας πάνω σε κυπριακά θέματα.Οι κυπρολογικές σπουδές στα χρόνια αυτά προωθήθηκαν σημαντικά με τους φιλολογικούς διαγωνισμούς που αθλοθέτησε ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ’,όπως από τη σειρά των διαλέξεων και εκδόσεων πάνω σε κυπριακά θέματα που οργάνωσε ο φιλολογικός σύλλογος «Κινύρας» της Πάφου.Ένα ακόμη σημαντικότατο περιοδικό που άρχισε να εκδίδεται την ίδια περίοδο ήταν ο «Απόστολος Βαρνάβας»(1918-22,1929-36,1939-κ.εξ.),επίσημο όργανο της Εκκλησίας της Κύπρου.Τελικά στα 1934 άρχισε η έκδοση του σπουδαιότερου φιλολογικού περιοδικού που εκδόθηκε στην Κύπρο,τα «Κυπριακά Γράμματα»(Λευκωσία,1934-1956).Καρπός και όργανο της μεγάλης ανθήσεως της κυπριακής λογοτεχνίας του μεσοπολέμου,το περιοδικό αυτό αποτέλεσε τον κυριότερο φορέα της πνευματικής ζωής της Κύπρου για 22 χρόνια.Στα χρόνια μάλιστα της δικτατορίας και της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα τα «Κυπριακά Γράμματα» προσέφεραν μια διέξοδο για την έκφραση των ελεύθερων ελληνικών συνειδήσεων.


(Πηγή:«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»,τόμος ΙΕ,σελ.477-478).