Η αρχαία ελληνική κωμωδία

Η κωμωδία,μολονότι επήγασε,όπως και η τραγωδία,από τις διονυσιακές εορτές,ουδέποτε είχε τον θρησκευτικό χαρακτήρα,ο οποίος επικρατεί στα πρώτα προ πάντων έργα της τραγωδίας.Ασφαλώς γεννήθηκε από τον εύθυμο πανηγυρισμό του τρυγητού και ειδικότερα από τα τολμηρά φαλλικά άσματα των κωμαστών,οι οποίοι μ’αυτά εξεδήλουν τον ενθουσιασμό τους,περιφερόμενοι πεζοί πάνω σε άμαξες σε πομπή,κρατώντας σύμβολα των παραγωγικών δυνάμεων της φύσεως και παρεμβάλλοντας μεταξύ των ασμάτων τους αυτοσχέδιους αστεισμούς,με τους οποίους πείραζαν τους παριστάμενους.Τον όρο ‘’κωμωδία’’ διεκδικούσαν με θέρμη στην αρχαιότητα οι Μεγαρείς,ισχυριζόμενοι ότι αυτοί ονόμαζαν ‘’κώμας’’ τα μικρότερα αστικά κέντρα,ενώ οι Αθηναίοι,κατά την γνώμη τους,’’δήμους’’.Στις δωρικές πόλεις μπορούμε να θεωρήσουμε πρόδρομο της κωμωδίας τις αυτοσχέδιες παραστάσεις των λεγομένων βρυαλλικτών και δεικηλιστών(Σπάρτη),οι οποίοι απομιμούνταν τα αξιογέλαστα του κοινωνικού βίου,στην Θήβα τους εθελοντές,στην Σικυώνα τους ‘’φαλλοφόρους’’(έπαιζαν έχοντας καλυμμένο το πρόσωπο με κλώνους άγριου θύμου ή κισσού,ντύνονταν με δέρματα,έσκωπταν αυτοσχεδιάζοντας μετά την ωδή τους προς τιμήν του Διονύσου τους παρισταμένους) και τους ‘’ιθυφάλλους’’(φορούσαν προσωπεία μέθυσων και ήταν ντυμένοι ανάλογα με τα πρόσωπα που υποδύονταν),στις Συρακούσες τους ‘’φλύακες’’,τους ‘’μίμους’’ και τους ‘’παντομίμους’’,αλλά,όπως και εν γένει στην σικελική κωμωδία δεν διεκωμωδούντο πολιτικά πρόσωπα-τα πολιτεύματα ήταν μοναρχικά-και η χρήση των βωμολοχιών ήταν περιορισμένη.Στην αττική εισήχθη η κωμωδία από τον Σουσαρίωνα από τον Τριποδίσκο των Μεγάρων το 578 π.Χ. και για πρώτη φορά στο δήμο της Ικαρίας,όπου ήταν κατ’εξοχήν ανεπτυγμένη η λατρεία του Διονύσου.Το 488 π.Χ.εμφανίζεται ο κωμικός Χιωνίδης και μετά απ’αυτόν ο Ευέτης,ο Ευξενίδης και ο Μύλλος,αργότερα δε ο Μάγνης και ο Εκφαντίδης,χωρίς ωστόσο να επέλθει κάποια σημαντική βελτίωση στα εισαχθέντα από τον Σουσαρίωνα..Η Αττική,κλασσική κωμωδία αρχίζει από τον Κρατίνο,τον Κράτητα,τον Εύπολιν,τον Φερεκράτητα,τον Πλάτωνα,για να φτάσει στην ύψιστη ακμή της με τον Αριστοφάνη.Με τον θάνατο του Αριστοφάνους τελειώνει η πρώτη περίοδος της κωμωδίας,η λεγομένη ‘’αρχαία’’(485-404 π.Χ.).Με τον Κράτητα και τον Επίχαρο η κωμωδία απέκτησε ενότητα δράσεως.Η οικονομία των δραμάτων της είναι απλή,με μικρή πλοκή δράσεως και μεγάλη την παρωδία της τραγωδίας.Τα πρόσωπά της είναι συνήθως πραγματικά και μάλιστα αναφέρονται με τα ονόματά τους,εμφανίζονται όμως ως κωμικά ιδεώδη και σύμβολα.Το όλο βάρος του έργου,η εκφραση του πνεύματός του,ανατίθεται στον χορό,το σπουδαιότερο μέρος του οποίου αποτελεί η ‘’παραβασις’’,που καταλαμβάνει το μέσο του έργου(ο ποιητής διά του χορού διακόπτων τον μύθο εισέρχεται αιφνιδίως στην πραγματικότητα και απευθύνεται στο κοινό του.Απετελείτο από δύο μέρη,την ‘’κυρίως παράβασιν’’ και τα ‘’ανταποκρινόμενα’’.Την ‘’κυρίως παράβασιν’’ αποτελούσαν το ‘’κομμάτιον’’(εψάλλετο από ολόκληρο τον χορό ή απαγγελλόταν από ένα μέλος του,ήταν δε ένα είδος προπομπής των υποκριτών καθώς κατέβαιναν προσωρινά από την σκηνή και εφίστα την προσοχή του κοινού επί των μελλόντων να λεχθούν),οι ‘’Ανάπαιστοι’’ (τους απήγγειλε ο κορυφαίος του χορού εξ ονόματος του ποιητού και περιείχαν τα παράπονά του,εάν το έργο του δεν βραβευόταν,την υπεράσπισή του κατά των προσβολών των αντιπάλων του,τις ελπίδες του για την υποδοχή της κωμωδίας του από τους ακροατές και στο τέλος τα νέα της ημέρας,γνώμες επί των πολιτικών ζητημάτων,σκώμματα και ειρωνίες κατά γνωστών,φαύλων) και το ‘’πνίγος’’ ή ‘’μακρόν’’(απαγγελλόταν σε ρυθμό γοργότατο,τόσο,ώστε να πνίγονται οι απαγγέλλοντες,εξ ου και το όνομά του,από ολόκληρο τον χορό και αποτελούσε τον αντίποδα του ‘’κομματίου’’,δηλαδή ένα είδος επιλόγου της ‘’κυρίως παραβάσεως’’).Τα ‘’Ανταποκρινόμενα’’ διακρίνονται σε:ωδή,επίρρημα,αντωδή και αντεπίρρημα(η ωδή και η αντωδή ψάλλονταν από τον χορό που χόρευε ολόκληρος και περιείχαν κατά το πλείστον επικλήσεις προς τους θεούς της εκάστοτε κωμωδίας,αλλά και μομφές και κατηγορίες κατά γνωστών φαύλων προσώπων.Το επίρρημα και το αντεπίρρημα περιείχαν πολιτικές συμβουλές και υποδείξεις,δεν έλειπαν ωστόσο να διασύρουν τους γνωστούς φαύλους και απαγγέλλονταν από τον ‘’ηγεμόνα’’ ή ‘’κορυφαίο’’ του χορού ή και στην ανάγκη από οποιοδήποτε μέλος του).Η ‘’παράβασις’’ μπορούσε να λείψει και εντελώς,όπως π.χ στην ‘’Λυσιστράτη’’ ή στις ‘’Εκκλησιάζουσες’’.Από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου μέχρι την κατάλυση της ελληνικής ελευθερίας(404-340 περίπου π.Χ.) έχουμε την λεγόμενη ‘’μέση κωμωδία’’(σατίριζε τάξεις πολιτών αντί για συγκεκριμένα πρόσωπα όπως παλιότερα,επέκρινε φιλοσοφικά συστήματα και έργα λογίων,παρωδούσε μυθολογικές παραδόσεις και δράματα παλιότερα κλπ.Δεν υπήρχε ‘’παράβασις’’ ούτε καν χορός.Οι διασημότεροι κωμικοί αυτής της περιόδου ήταν ο Αντιφάνης,ο Άλεξις,ο Τιμοκλής,ο Εύβουλος,ο Αναξανδρίδης).Την ‘’μέση κωμωδία’’ διαδέχτηκε η ‘’νέα κωμωδία’’(ήταν συγγενής με την σημερινή κωμωδία ηθών και χαρακτήρων.340-μέσα του 2ου αι.π.Χ.Οι μεγάλοι εκπρόσωποί τ ης ήταν ο Μένανδρος,ο Φιλήμων και ο Δίφιλος.Ο χορός τραγουδούσε απλά μερικά εμβόλιμα άσματα,η υπόθεση της κωμωδίας δεν ήταν απαραιτήτως κωμική,αλλά ευχάριστη και με λύση ευτυχή,τα φανταστικά στοιχεία καταργήθηκαν,τα μυθικά πρόσωπα,οι βωμολοχίες και τα προσωπικά σκώμματα περιορίστηκαν στο ελάχιστο,οι ενδυμασίες ήταν οι κοινές της εποχής και μόνο τα προσωπεία των κωμικών προσώπων είχαν τονισμένα τα χαρακτηριστικά,ενώ τα λοιπά προσωπεία είχαν φυσικά χαρακτηριστικά.,η κωμωδία εν γένει έγινε μια πιστή εικόνα της ζωής).